I. Genel Olarak
Bekletici meselenin öğretide farklı
şekillerde tanımlamaları yapılmaktadır. Yargıtay 22. H.D. 2016/32592 E.,
2016/29150 K. sayılı kararında “Bir davadaki asıl sorun hakkında
karar verilebilmesi için daha önce çözülmesi gereken
bir sorunun başka bir mahkeme tarafından başka bir davada karara
bağlanması gereken hallerde bekletici mesele sözkonusu olur.
Derdest olan bir davanın sonuçlanmasının başka bir
davada bekletici sorun yapılabilmesi
için bekletici mesele yapılacak davanın başka bir mahkemede
görülmekte olması ve iki dava arasında bağlantı bulunması gerekir.” [1] şeklinde
bekletici meseleyi tanımlamıştır.
Tanımdan anlaşıldığı üzere bekletici
mesele yapılabilmesi için bazı şartlar mevcuttur. Bunlar; asıl davanın
görüldüğü mahkemenin görev alanına girmeyen konuda bir başka davanın derdest
olması, bu davalar arasında bir bağlantının bulunması gerekmektedir.
Bekletici mesele yapılması ihtiyaridir
ancak bazı hallerde kanun bekletici mesele yapılmasını zorunlu tutmuştur. Buna
göre;
a.
Anayasa m.152 hükmü uyarınca, mahkeme önüne gelen uyuşmazlığa uygulanacak kanun
veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya
taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına
varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri
bırakır, yani AYM’nin vereceği karar bekletici mesele yapılır.
b.
Uyuşmazlık Mahkemesinin Kurulması ve İşleyişi Hakkında Kanun m.18 hükmü “Uyuşmazlık
Mahkemesine başvurulduğu resmi yazı ile kendisine bildirilen yargı mercii,
görev konusunda Uyuşmazlık Mahkemesince bir karar verilinceye kadar davanın
görülmesini geri bırakır. Bu takdirde zamanaşımı süreleriyle öbür kanuni veya
hakim tarafından verilen süreler, işin yeniden incelenmesine başlanacağı güne
kadar durur.
Şu kadar ki, Uyuşmazlık Mahkemesine
başvurulduğunu bildiren yazının alındığı günden başlamak üzere altı ay içinde
bu Mahkemenin kararı gelmezse yargı mercii davayı görmeye devam eder. Ancak,
esas hakkında son kararı vermeden Uyuşmazlık Mahkemesinin kararı gelirse yargı
mercii bu karara uymak zorundadır”
şeklinde olup bekletici mesele yapılmasını zorunlu tutmuştur.
c.
İcra İflas Kanunu m.68/4 hükmünün ilk cümlesi “Borçlu murisine ait bir
alacak için takibedilmekte olup da, terekenin borca batık olduğunu ileri
sürerse bu hususta ilam getirmesi için kendisine münasip bir mühlet
verilir.” şeklinde olup,
“murisine ait bir alacak nedeniyle takip edilmekte olan ve terekenin borca
batık olduğunu ileri süren borçlunun görevli olan mahkemeden alacağı ilamı,
icra mahkemesinin beklemesi ve nihai kararını bu belge geldikten sonra vermesi
gerekmektedir.” [2]
İhtiyari bekletici meselede ise hâkim
görev alanına girmeyen derdest diğer davayı bekletici mesele yapma konusunda
takdir hakkına sahiptir. Zorunlu
bekletici mesele yapılması ile alakalı kanun hükümleri yukarıda belirtilmekle
birlikte, bekletici mesele hususu esasen ihtiyari olup Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nda düzenlenmiştir.
HMK’nın bekletici sorun başlıklı
165. maddesi;
“(1) Bir davada hüküm verilebilmesi,
başka bir davaya, idari makamın tespitine yahut dava konusuyla ilgili bir
hukuki ilişkinin mevcut olup olmadığına kısmen veya tamamen bağlı ise mahkemece
o davanın sonuçlanmasına veya idari makamın kararına kadar yargılama
bekletilebilir.
(2) Bir davanın incelenmesi ve
sonuçlandırılması başka bir davanın veya idari makamın çözümüne bağlı ise mahkeme,
ilgili tarafa görevli mahkemeye veya idari makama başvurması için uygun bir
süre verir. Bu süre içinde görevli mahkemeye veya idari makama başvurulmadığı
takdirde, ilgili taraf bu husustaki iddiasından vazgeçmiş sayılarak esas dava
hakkında karar verilir.” şeklindedir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı ve
Adalet Komisyonu Raporu’nun 169. maddesinde ise “Bir davanın görülmesi
sırasında ortaya çıkan ve bu davanın incelenebilmesi veya sonuçlandırılabilmesi
için, mahkemenin görevi dışında kalması sebebiyle, görevli yargılama makamınca
çözümlenmesine kadar beklenilmesi gereken sorunlara, bekletici sorun denir.”
şeklinde bir açıklamaya yer verilmiştir.
Bu kapsamda hukuk mahkemesi kendi görev
alanına girmeyen fakat görülmekte olan davanın neticelenmesine etkisi
olabilecek derdest bir başka davayı bekletici mesele yapabilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu bakımından ise madde
218 hükmü ceza mahkemelerinin ek yetkisi başlıklı olup;
“(1) Yüklenen suçun ispatı, ceza
mahkemelerinden başka bir mahkemenin görev alanına giren bir sorunun çözümüne
bağlı ise; ceza mahkemesi bu sorunla ilgili olarak da bu Kanun hükümlerine göre
karar verebilir. Ancak, bu sorunla ilgili olarak görevli mahkemede dava
açılması veya açılmış davanın sonuçlanması ile ilgili olarak bekletici sorun
kararı verebilir.
(2) Kovuşturma evresinde mağdur veya
sanığın yaşının ceza hükümleri bakımından tespitiyle ilgili bir sorunla
karşılaşılması halinde; mahkeme, ilgili kanunda belirlenen usule göre bu sorunu
çözerek hükmünü verir.”
şeklinde düzenlenmiştir. Burada da hâkime takdiri bir yetki verilmiştir.
II. Ceza Mahkemesi Kararının Hukuk
Mahkemesinde Bekletici Mesele Yapılması Durumu
Türk Borçlar Kanunu m.74 düzenlemesi;
“I. Ceza hukuku ile ilişkisinde
MADDE 74- Hâkim, zarar verenin
kusurunun olup olmadığı, ayırt etme gücünün bulunup bulunmadığı hakkında karar
verirken, ceza hukukunun sorumlulukla ilgili hükümleriyle bağlı olmadığı gibi,
ceza hâkimi tarafından verilen beraat kararıyla da bağlı değildir.
Aynı şekilde, ceza hâkiminin kusurun
değerlendirilmesine ve zararın belirlenmesine ilişkin kararı da, hukuk hâkimini
bağlamaz.” şeklindedir.
Bu madde ile görülmektedir ki ceza
hukuku ile medeni hukuk arasındaki ilişki açısından “bağımsızlık prensibi”
kabul edilmiş, hukuk hâkimine ceza hâkimi karşısında serbest hareket etme
yetkisi tanınmıştır. “İster beraat ister mahkûmiyet kararı olsun, hukuk
hâkimi, kusurun ve temyiz kudretinin tayini bakımından ceza mahkemesi kararı
ile bağlı değildir.” [3] Ancak hukuk hâkimi, her ne kadar maddi olayı
tespit etmeyen beraat kararı ile bağlı olmasa da ceza hâkimi tarafından verilen
mahkûmiyet kararı ile bağlıdır.
Burada önemli olan maddi olgular olup
hukuk mahkemesi ceza mahkemesinin tespit ettiği maddi olgular ile bağlıdır. Bu
doğrultuda;
“Nitekim, 6098 sayılı TBK’nın 74’üncü
maddesi hükmü de benzer düzenlemeyi içermektedir. Bu açık hüküm
karşısında, ceza mahkemesince verilen beraat kararı, kusur ve
derecesi, zarar tutarı, temyiz gücü ve yükletilme yeterliği, illiyet gibi
esasların hukuk hâkimini bağlamayacağı konusunda duraksama bulunmamaktadır.
Ancak hemen belirtilmelidir ki, gerek öğretide ve gerekse Yargıtayın yerleşmiş
içtihatlarında, ceza hâkiminin tespit ettiği maddi olaylarla ve
özellikle “fiilin hukuka aykırılığı” konusu ile hukuk hâkiminin tamamen bağlı
olacağı kabul edilmektedir. Diğer bir anlatımla, maddi olayları ve yasak
eylemlerin varlığını saptayan ceza mahkemesi kararı, taraflar
yönünden kesin delil niteliğini taşır.”
[4] şeklinde Yargıtay kararları mevcuttur. Ancak failin fiili
işlemediğinin tespiti yani illiyet bağının kurulamaması nedeniyle
beraat kararında hukuk hâkimi işbu karar ile bağlı değildir. Nitekim bir
eylemin suç teşkil etmemesi yani ceza hukuku bakımından bir yaptırımı olmaması,
hukuk yargılamasında da bir yaptırım bulunmadığı anlamına gelmez. Zira bir
haksız fiil suç teşkil etmese dahi hukuk hâkimi tarafından tazminat sorumluluğu
bulunduğu yönünde karar verilebilir.
Bekletici mesele yapılmasına karar
verilirken hangi mahkemenin uyuşmazlığın çözümüne daha yakın olduğuna dikkat
edilmesi gerekmektedir. Nitekim bir davanın bekletici mesele yapılmasının
olumlu yanları ile beraber olumsuz yanları da bulunmaktadır. Bu kapsamda hukuk
davası sürerken yeni açılmış bir ceza davasının bekletici mesele yapılması
yargılama sürecini uzatacak olup usul ekonomisine aykırı olacaktır. Zira
Yargıtay da bir kararında;
“…Bu zorunlu hâller dışında, görülmekte
olan davayla bağlantısının bulunması durumunda bekletici sorun
yapılması mahkemenin takdirine bağlıdır. Böyle bir durumda, mahkemenin usul
ekonomisi ilkesi ve davanın sürüncemede bırakılması amacıyla açılıp açılmadığı
gibi hususları dikkate alarak, her davanın somut özelliğine
göre bekletici sorun hakkında bir karar vermesi gerekir.
Ayrıca bekletici sorun yapmak yargılamada beklenen yararı
sağlamayacak ya da davayı gereksiz yere uzatacak ise bekletici sorun
yapılmamalıdır.” [5] demek
suretiyle bu duruma dikkat çekmiştir.
III. Sonuç
Bekletici mesele yapılmasının zorunlu
olduğu bazı istisnai durumlar olmakla birlikte HMK m.165 uyarınca hâkime bir
takdir yetkisi verilmiştir. Bu doğrultuda gerekli şartların bulunması halinde hâkim,
dilerse görülmekte olan dava ile kendisinin görev ve yetkisi dışında olan ancak
asıl dava ile bağlantısı bulunan ikinci davayı, asıl davanın neticelenmesinde
etkili olacağını düşünüyorsa, bekletici mesele yapabilir. Bekletici mesele her
ne kadar mahkemelerin çelişkili karar vermesinin önüne geçerek güven sağlamak
açısından faydalı olsa da, özellikle asıl davanın davalısı hukuki menfaati
bulunmamasına rağmen yargılama sürecini uzatmak saikiyle kötüniyetli olarak
bekletici mesele yapılmasını talep edebilir. Bu nedenle bekletici mesele
yapılmasının hakikaten gerekli olup olmadığı, usul ekonomisi ilkesi de dikkate
alınarak karar verilmesi gerekmekte olup şartları varsa yargılama süreci ileri
aşamada olan davanın bekletici mesele yapılması daha doğru olacaktır.
Stj. Av. Pelin Yıldız
Kaynakça:
1. Yargıtay
22. H.D. 2016/32592 E., 2016/29150 K
2. Buket
Sevin Aydın, Bekletici Mesele, 2012, sf.64
3. Buket
Sevin Aydın, Bekletici Mesele, 2012, sf.33
4. Yargıtay
HGK. E. 2017/92 K. 2018/1362 T. 27.9.2018
5. Yargıtay
HGK. E. 2017/92 K. 2018/1362 T. 27.9.2018
