1. Giriş
Çocuk hak ve özgürlükleri insan hakları kavramının ayrılmaz
bir parçasıdır. Çocukların gelişimleri ve ihtiyaçlarının farklılığı ve mevcut
durumda yaşanan sorunlar çocuklara özgü düzenleme yapma zorunluğunu
doğurmuştur. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) ve 5395 Sayılı Çocuk Koruma
Kanunu'nda (ÇKK) erken yaşta ergin olunsa bile, on sekiz yaşını doldurmamış
kişi çocuk olarak kabul edilmiş ve çocukluk kavramının kapsamı geniş biçimde
belirlenmiştir.
Çocuklara yönelik adalet sisteminde, çocuğun iyileştirilmesi,
çocuğun gelişimini devam ettirilmesi ön plana alınmalıdır ve suça sürüklenen
çocuklara gösterilecek tepki, hem çocuğun içinde bulunduğu koşullarla hem de
eylemi ile orantılı olmalıdır. Bu kapsamda ÇKK’nin amaç başlıklı birinci
maddesinde; korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocukların korunmasına,
haklarının ve esenliklerinin güvence altına alınmasına ilişkin usul ve esasların
düzenlenmesi amaç olarak belirtilmiştir. Yine aynı Kanun’un beşinci maddesinde,
koruyucu ve destekleyici tedbirler düzenlenmiş olup Koruyucu ve destekleyici
tedbirler; çocuğun, öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya
yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak
tedbirler olarak tanımlanmıştır.
2. Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler
Suça sürüklenen, korunma ihtiyacı olan (mağdur çocuklar
dahil) çocuk hakkında; öncelikle içinde bulunduğu özel durumlar ve
gereksinimleri dikkate alınarak, ailesinin yanında desteklenmesi, ailesinin
yanında kalmasının çocuğun yararına olmadığı durumlarda ise en son çare olarak
kurum bakımına alınmasına yönelik tedbirler, koruyucu ve destekleyici
tedbirlerdir.
Çocuğun gereksinim duyduğu hizmetlerin aile çevresinden
ayrılmadan verildiği tedbirler, destekleyici tedbirler olup amacı çocuğun
bulunduğu ortam içinde iyileştirilmesidir. Bu tedbirler; çocuğun içinde
bulunduğu ortamın iyileştirilmesine yönelik, danışmanlık, sağlık ve eğitim
tedbirlerini kapsamaktadır.
Destek hizmetlerine karşın çocuğun aile yanında kalmasının
yararına olmadığı durumlarda uygulanacak tedbirler ise koruyucu tedbirlerdir.
Koruyucu tedbirler çocuğun geçici veya sürekli olarak yatılı bir kuruma,
koruyucu aile yanına ya da kurum bakımına alınmasına ilişkin tedbirlerdir.
3. Danışmanlık Tedbiri
Öncelikle tedbir kararını verebilecek makamlardan
bahsedilecek olunursa; “bir çocuğun korunma ihtiyacı içerisinde olup
olmadığının ve uygulanacak tedbirin tespitinin yetkisi mahkemeye aittir.” (ÇKK
md.7; SHÇEK Kanunu m. 22)
“Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, cumhuriyet
savcısı veya çocuğun anası, babası, vasisi ve bakımından sorumlu olan kimseler
mahkemeden çocuğun korunma ihtiyacının tespitini ve tedbir uygulanmasını talep
edebileceği gibi mahkeme re'sen de bu incelemeyi başlatabilir.” (ÇKK m.7)
Ayrıca, “ceza sırasında çocukla ilgili bir inceleme
yapmakla görevlendirilmiş olan bilirkişi de, gerekli görmesi halinde mahkemeden
çocuk hakkında bir tedbir uygulanmasını talep edebilir.” (CMK m. 66.3)
Danışmanlık Tedbiri; Korunma ihtiyacı olan veya suça
sürüklenen çocuk hakkında mahkeme ya da hâkim tarafından verilen koruyucu ve destekleyici
tedbir türlerinden biridir. Çocuğun ailesi yanında korunmasını sağlamak veya
çocuk hakkında verilen tedbir kararlarının uygulanması sırasında onu ve
bakımından sorumlu olan kimseleri desteklemek ya da uygulanması muhtemel
tedbirler hakkında bilgilendirmek amacıyla uygulanmaktadır.
Bazı sorun alanlarında tek başına riski azaltıcı bir müdahale
olarak bazılarında ise, diğer tedbirlerin uygulanmasından önce veya diğer
tedbirlerle birlikte, o tedbirlere destek vermek amacıyla uygulanır.
Danışmanlık Tedbirinin kapsamı, 25.10.2008 tarihinde resmî
gazetede yayımlanan Danışmanlık Tedbiri Kararlarının Uygulama Usul ve Esasları
Hakkında Tebliğ’de;
“a) Çocuğun ailesi yanında korunmasını sağlamak veya çocuk
hakkında verilen tedbir kararlarının uygulanması sırasında onu ve bakımından
sorumlu olan kimseleri desteklemek ya da uygulanması muhtemel tedbirler
hakkında bilgilendirmek amacıyla uygulanır.
b) Bazı sorun alanlarında tek başına riski azaltıcı bir
müdahale olarak bazılarında ise, diğer tedbirlerin uygulanmasından önce veya
diğer tedbirlerle birlikte, o tedbirlere destek vermek amacıyla uygulanır.
c) Danışmanlık tedbirlerinin kapsamı, çocukların bedensel,
zihinsel, psiko-sosyal, duygusal gelişimini desteklemek, okul, aile ve sosyal çevresi
ile uyumunu güçlendirmek ve yeteneklerine uygun bir meslek sahibi olarak hayata
hazırlanmalarını sağlamak amacıyla okul başarısızlığı, okuma yazma bilmeme,
okul devamsızlığı, gibi eğitim sorunlarının çözümüne yönelik faaliyetler ve
okul başarısını artırma; madde kullanımı, davranış bozukluğu, cinsel istismar,
ergenlik sorunları, öfke kontrolü, sosyal beceri sorunu, aile içi iletişim
problemleri, ailede parçalanma, ailede çocuğun değeri konusunda yeterli
duyarlılığın olmaması, ailenin göçe bağlı sorunları, gibi konularda korunma
ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuğu, aileyi ve çocuğun bakımından ve
eğitiminden sorumlu kişileri bir arada sistematik bir şekilde ele alan, suç ve
mağduriyetin tekrarlanmasını engellemek üzere riskleri ve koruyucu önlemleri
değerlendiren ve normal gelişimi destekleyen, müdahale eden, psiko-sosyal ve
eğitsel destek hizmetleri olarak uygulanır.
ç) İhtiyaç duyulan danışmanlığın içeriği, sosyal inceleme
raporunda belirtilir. Sosyal inceleme raporu, bu tedbire ihtiyacı ortaya koyan
sorun veya durumun gerektirdiği uzmanlığı tarif edici ve bu tedbire ilişkin
önerileri açıklayıcı nitelikte düzenlenmelidir.” şeklinde ifade edilmiştir. [1]
4. Danışmanlık Tedbir Kararının Uygulanması
Yukarıda belirtilen yetkili makam tarafından verilen kararın
yerine getirilmesi hususunda ise; danışmanlık tedbirini uygulamakla görevli
kişi, kurum ve kuruluşlar, mahkeme veya hakim tarafından verilen kararın
kendilerine bildirildiği veya tebliğ edildiği tarihten itibaren derhal
başlamakla yükümlüdür.
Danışmanlık tedbiri, ailenin kararlara katılımını sağlamaya
elverişli olacak şekilde, diğer tedbir kararlarını ya da denetim altına alma
kararını izleyen görevliler ile iş birliği içerisinde yerine getirilir.
Danışmanlık tedbiri kararını yerine getirmekle görevli
danışman, kurum veya kuruluşlarca, bu tedbir kararının yerine getirilmesinde
hazırlanacak uygulama plânına esas olmak üzere; Çocuk Koruma Kanununun
Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 22. maddesinde
belirtilen bilgi edinme ilkelerine uymak şartıyla sosyal inceleme raporundan
yararlanır.
Danışmanlık tedbiri, hizmetin niteliğine göre haftalık ya da
on beş günlük periyotlarla uygulanmalı, en az sekiz seans yapılmalıdır. Bu süre
sonunda tedbirin devamı konusunda karar verilmelidir. [2]
Danışmanlık hizmeti yerine getirilirken,
Çocuk, aile, bakmakla yükümlü kişi veya kişiler ile ilgili
bilgiler ve dosya bilgileri toplanarak incelenir. Çocuk, aile, bakmakla yükümlü
kişi veya kişiler ile tanışılır. Danışman, görev ve sorumlulukları hakkında
çocuğu, aileyi, bakmakla yükümlü kişi veya kişileri bilgilendirir. Sorunun
tarafları olabilecek aile, öğretmen, idareci ve bunun gibi kimselerle
görüşülerek problemin sınırları belirlenir. Çocuğa ve aileye mahkeme kararı ve
yükümlülüklerinin tanıtımı, uymama halinde ve devamının kesilmesinde sonuçları
ile aileye çocuğuyla ilgili sorumlulukları anlatılır. Danışmanlık hizmeti ile
ilgili bir uygulama planı hazırlanır. Çocuğun ailesinin yanında yaşadığı durumlarda
çocuk ve aile sürece birlikte dahil edilir, ilgili kişilerle de görüşme
sağlanır. Çocuğun ailesinin yanında yaşamadığı ve ailesinden uzak olduğu
durumlarda ailenin sürecin gelişiminden ve üstüne düşen görevlerden haberdar
edilmesi için gerekli önlemler alınarak danışmanlık hizmeti başlatılır.
Çocukla haftada en az bir kez, aileyle en az iki haftada bir
kez gerçekleştirilecek görüşmeler planlanır ve bu plan doğrultusunda takip
edilir. Ayrıca duruma göre öğretmen ya da ilgili kişilerle de görüşme sağlanır.
Danışmanlık tedbirinin uygulama sürecinin
değerlendirilmesinde kullanılacak izleme kriterleri, bu hizmeti sunacak
danışman tarafından belirlenerek uygulama planında gösterilir. Uygulama planı
doğrultusunda üçer aylık periyotlarla sürecin değerlendirmesi ve varsa tedbirin
değiştirilmesine ilişkin öneriyi de içeren rapor; Yönetmeliğin 18. maddesinde
belirtilen usule göre mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından, incelettirilmek
üzere mahkemeye ulaştırılır.
5. Sonuç
5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda, korunma ihtiyacı olan
çocuklar veya suça sürüklenen çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici
tedbirlere hükmedilebileceği hüküm altına alınmıştır. Koruyucu ve destekleyici
tedbirlerden bir tanesi de danışmanlık tedbiri olup, çocuğun bakımından sorumlu
olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri
ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye yönelik bir tedbirdir. İşbu
tedbir hakkında Danışmanlık Tedbiri Kararlarının Uygulama Usul ve Esasları
Hakkında Tebliğ 25.10.2008 tarihinde resmî gazetede yayımlanmıştır.
Stj. Av. Umut Alperen Öztürk
Kaynakça:
1.
25.10.2008 Tarihinde
Resmî Gazetede Yayımlanan Danışmanlık Tedbiri Kararlarının Uygulama Usul
ve Esasları Hakkında Tebliğ
2.
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Danışmanlık Tedbiri
Uygulamaları El Kitabı sf.12
