Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (Multilateral Investment Guarantee Agency; “MIGA”) Dünya Bankası Grubunun üyesidir. Ekonomik kalkınma için uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesi ve özellikle yabancı yatırımın ve bilhassa özel yabancı yatırımın gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasına katkısının teşvik edilmesi amacı ile Dünya Bankası bünyesinde 1988’de kurulmuştur.
Uluslararası İmar Kalkınma Bankası “IBRD”, Uluslararası Kalkınma Birliği ; “IDA” Uluslararası Finans Kurumu “IFC”, Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları Çözüm Merkezi “ICSID” ile birlikte Dünya Bankası Grubunu oluşturan 5 ana kuruluş arasındadır.
“MIGA” üyeliği Dünya Bankası üyesi bütün ülkelere açıktır. “MIGA”'da üye ülkeler; gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler olarak ikiye ayrılır. “MIGA” kapsamında gelişmekte olan ülkelerde yapılacak olan yatırımlara yatırım fonu sağlanması esastır. Zira “MIGA”’nın kurulmasında asıl amaç; üye ülkeler arasında ve özellikle kalkınmakta olan üye ülkelere verimli amaçlara yönelik yatırımların akışı temin etmek ve böylece Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası'nın (bundan böyle Banka olarak anılacaktır) Uluslararası Finansman Kurumunun ve diğer uluslararası kalkınma finansmanı kuruluşlarının Çalışmalarını desteklemektir.
“MIGA” nın çalışma esasını ise; hedefe hizmet etmek için üye ülkelere, bir ülkedeki yatırımları nedeniyle maruz kalabilecekleri gayrı ticarî risklere karşı, mükerrer ve ortak sigortalamalar da dâhil olmak üzere garanti tesis etmek oluşturmaktadır.
Bir yatırıma; “MIGA” kapsamında fon sağlanabilmesi için; yatırımın üye bir ülkenin topraklarında yapılması gerekmektedir.
“MIGA” 'nın garanti kapsamı yatırımın büyüklüğüne göre 15-20 yıla kadar çıkabilmekte olup her bir proje için 50 Milyon Doları aşmamak kaydıyla projenin % 90'ı kapsanabilmektedir.
“ MIGA” nın sunduğu sigorta hizmetinden faydalanmak üzere mürâcaat edilebilmesi için sözkonusu yatırımın gelişmekte olan bir üye ülkede gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Türkiye, “MIGA”’nın kuruluş, çalışma esasları ve organlarını detaylı bir biçimde düzenlemeyen “MIGA” Sözleşmesini 11.10.1985 tarihinde imzalamış olup, Sözleşme 02.06.1988 tarih ve 19830 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yabancı Yatırımcıyı Hangi Risklere Karşı Korur?
“MIGA” Sözleşmesinin 11. maddesi, hangi risklerin garanti kapsamında kalacağını düzenlemektedir. Buna göre MIGA Sözleşmesinin kapsamına alınarak garanti fonu tesis edilebilecek riskler;
1.Para Biriminin Çevrilememesi ve Transfer Kısıtlamaları: Yatırımcının yatırımını gerçekleştirirken; yerel para biriminin yatırım yapılan ülke dışına transfer için dövize çevirememesinden doğan zararlarına ve döviz sağlanmasında yaşanan aşırı gecikmelere karşı sigortalanması sağlamak MIGA nın temel işlevlerinden biridir.
2. Kamulaştırma : Yatırımın gerçekleştirildiği ev sahibi ülkenin sigorta edilen yatırımın mülkiyetini, yatırımdan elde edilecek her türlü geliri, yahut yatırımcının yatırım üzerindeki üzerindeki kontrolü ya da haklarınu kısıtlayan ve/veya ortadan kaldıran eylemlerinden kaynaklanan zararlara karşı yatırımcının korunması MIGA Kapsamındaki karşılanmakta olan risklerdendir.
3. Savaş ve İç Kargaşa-Politik Riskler :MIGA Garantisi, yatırım yapılan ülkede ortaya çıkabilecek olan ihtilal, ayaklanma, hükümet darbesi, sabotaj ve terör eylemleri, savaş ve iç kargaşa nedeniyle yatırımın zarar görmesi yahut kaybolmasından kaynaklanan zararlara karşı yatırımcının korunmasını sağlar.
4. Sözleşmenin İhlali : MIGA Garantisi, ayrıca, yatırımcının yatırım yapılan ev sahibi ülke hükümeti ile arasındaki sözleşmenin ev sahibi ülke hükümeti tarafından ihlal edilmesi ihtimaline binaen, yatırımcının zararlarını karşılamaya yönelik koruma sağlar.
“MIGA” sözleşmesi ile yabancı yatırımların yukarıda yazılı risklere karşı korunması düzenlenmiş olmakla birlikte bu riskler kapsamında hangi yatırımların sigorta konusu olabileceği de sözleşmenin 12. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.
MIGA Hangi Yatırımlar İçin Uygulanır?
“MIGA” Sözleşmesinin 12. maddesine göre; “MIGA” tarafınca fonlanmaya uygun yatırımlar ; Uygun Sermaye sahipleri tarafından açılan veya garanti edilen orta veya uzun vadeli krediler de dahil olmak üzere sermaye yatırımını ve Ajans tarafından belirlenecek doğrudan yatırım biçimlerini kapsamaktadır.
Bununla birlikte Ajans, özel çoğunlukla, bu uygunluk sınırını, diğer orta veya uzun vadeli yatırım biçimlerini de içerecek şekilde genişletebilir.
Bu tür yatırımlar,
(ı) Mevcut bir yatırımı modernize etmek, genişletmek veya geliştirmek için yapılan her türlü döviz transferini,
(ii) ev sahibi ülkede kullanılmadığı taktirde ülke dışına transfer edilecek mevcut yatırım kazançlarının kullanımını
kapsayabilir.
“MIGA” Sözleşmesinde geriye yürümezlik ilkesi esas olup üye ülkenin “MIGA” ’ya girişi öncesinde gerçekleştirilmiş yatırımlar garanti kapsamına dâhil değildir
Hangi Yatırımcılar Fondan Faydalanabilir?
“ MIGA” Sözleşmesi kapsamında sağlanacak fona başvurarak fondan faydalanmak isteyen kişilerin ; bu kişiler özel kişi ise, ev sahibi ülke haricinde bir üyenin vatandaşı olması; tüzel kişilik ise tüzel kişiliğin merkezinin MIGA Sözleşmesine üye bir ülkede bulunması veya sermayesinin çoğunluğuna sahip olan hissedar ve7veya hissedarların bir üye ülke vatandaşı olması gerekmektedir.
Garanti Fonunun Sağlanmasında Nelere Dikkat Edilir?
“MIGA” kendisine yapılan bir başvuruyu değerlendirirken ;
(i) yatırımın ekonomik sağlamlığı ve ev sahibi ülkenin kalkınmasına katkısı olup olmadığını
(ii) yatırımın ev sahibi ülke kanunları ve mevzuatına uygun olup olmadığını
(iii) yatırımın ev sahibi ülkenin açıklanmış öncelikleri ve kalkınma hedefleriyle tutarlı olup olmadığını
iv) ev sahibi ülkede bu tür bir yatırıma karşı adil ve eşit muamele ve kanunî gözetimin sağlanması da dahil olmak üzere yatırım ortamının güvenilir bir ortamda yapılıp yapılamayacağını
gözetmektedir.
Bununla birlikte Ev Sahibi ülkenin yatırımcıya garanti verilmesi konusunda onay göstermesi şart olup ev sahibi ülke onaylamadan, üstlenmeye karar verdiği riskler için garanti sözleşmesini sonuçlandırmayacaktır.
Türkiye ve Dünya’da “MIGA” Desteği
Türkiye, Dünya Bankası Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (“MIGA”) yatırım desteğinden en fazla pay alan ülkelerden biridir.
Öyle ki; 2015 yılı verilerine göre ; “MIGA” ’nın toplamda sağlamış olduğu toplamda 12.5 milyar dolarlık kredinin %9 u Türkiye’de gerçekleşen yatırımlar için sağlanmıştır.
Türkiye ile birlikte, en çok yatırım desteği alan diğer ülkeler ise; Sırbistan, Vietnam, Panama, Hırvatistan, Angola, Macaristan, Ukrayna olarak sayılabilir.
Yatırımcı olarak “MIGA” ’dan faydalanan ülkeler ise : Fransa, Avusturya, ABD, Almanya, İngiltere, Japonya olarak belirtilebilir.
Türkiye’de MIGA kapsamında sağlanan fonların pek çoğu sağlık projeleri için sağlanmaktadır. Bu projelere örnek olarak Gaziantep Sağlık Ocağı Projesi (Yatıcımcı: Kore), İkitelli Entegre Sağlık Kampüsü Projesi(Yatırımcı :Hollanda), Bursa Entegre Sağlık Projesi (Yatırımcı: Lüksemburg) gösterilebilir.
MIGA tarafından fon sağlanan ; Türk yatırımcılarca gerçekleştirilen yabancı yatırım projeleri ise aşağıdaki şekilde örneklendirilebilmektedir.
- Fatoğlu Gıda Sanayi Ve Ticaret Anonim Şirketi “Fatoğlu İstehsal Azerbaycan Limited Birge Müessesesi” (Azerbaycan)
- Pamukbank TAŞ & Fintur Holdings B.V. Financials (Hollanda) “GSM Kazakhstan OAO Kazakhtelecom LLP” (Kazakistan)
- Global Menkul Değerler A.Ş. “Global Kazkommerts Investment Bank” (Kazakistan)
- Enka Holding Yatırım A.Ş. “Joint Stock Company Moskva Krasnye Holmy” (Rusya)
- Efes Sinai Yatırım Ve Ticaret A.Ş. “Coca-Cola Rostov Bottlers” (Rusya , Kazakistan)
Görüldüğü üzere MIGA, gerek gelişmekte olan ülkelere yatırım yapacak yabancı yatırımcılar, gerekse ülkemizde gerçekleşecek olan yatırımlar için oldukça önemli faaliyetler yürütmekte olan bir kuruluş olup, yatırımların gerçekleşmesi esnasında MIGA Sözleşmesi kapsamında sağlanacak fonlar, yatırımcıyı pek çok farklı açıdan karşılaşabileceği risklere karşı korumada önemli bir yardımcıdır.
Av. Semra Gürçal
