1. Giriş
1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruması Hakkında Kanunla
birlikte, Türkiye’de yerleşik kişilerin belirli sözleşmeleri döviz cinsinden
veya dövize endeksli olarak akdetmesi sınırlandırılmaktadır. Döviz cinsinden
veya dövize endeksli olarak sözleşme düzenleme yasağının sınırlarını 1567
sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruması Hakkında Kanun koymakla birlikte, bu Kanuna
bağlı olarak yürürlüğe giren düzenlemeler ile yabancı para üzerinden sözleşme
akdedilmesi konusunda getirilen bazı sınırlamalar ve istisnalar bulunmaktadır. Söz
konusu sınırlama ve istisnaların çerçevesinin tespit edilmesi ve sözleşmelerin
bu sınırlamalara uygun olarak düzenlenmesi, ileride para cezası ile
karşılaşılmaması adına önem arz etmektedir. İşbu yazımızla birlikte, birtakım sözleşmelerin
döviz cinsinden veya döviz endeksli olarak düzenlenebilmesinin mümkün olup
olmadığı, mümkünse hangi hallerde mümkün olduğu incelenmiştir.
2. Türkiye’de Yerleşik Kişi ve Dışarıda Yerleşik Kişi Kavramı
Dövizle veya döviz endeksli sözleşme yapma yasağı, genel
olarak Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri sözleşmeler
bakımından geçerlidir. 11.08.1989 tarihli, 20249 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’da Türkiye’de
yerleşik kişi kavramı aynen, “Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil
iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan
gerçek ve tüzel kişileri,” şeklinde tanımlanmıştır. [1] Ayrıca 2018-32/52 sayılı
Tebliğ’in 23. fıkrası aynen “Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki;
şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar,
doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin
bulunduğu şirketler 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendi uygulaması
kapsamında Türkiye’de yerleşik olarak değerlendirilir. Ancak, sözleşmenin yurt
dışında ifa edilmesi durumunda bu fıkra hükmü uygulanmaz.” [2] şeklindedir.
2018-32/52 sayılı tebliğin 19. fıkrası aynen “Dışarıda
yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu,
doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya
ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest
bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin işveren veya
hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmelerinde, sözleşme
bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz
cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” şeklindedir.
[2]
Bu doğrultuda, Türkiye’de yerleşik kişilerin, dışarıda
yerleşik kişiler ile akdedeceği sözleşmeler bakımından, döviz cinsinden veya
döviz endeksli sözleşme yapma yasağı uygulanmayacaktır. Yine, dışarıda yerleşik
kişilerin, Türkiye’de kurmuş oldukları şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu,
doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliliklerinin veya
ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip şirketlerde, şirketin işveren veya
hizmet alan olarak taraf bulunması halinde iş ve hizmet sözleşmelerinde
sözleşmelerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması
mümkündür.
3. Birtakım Sözleşmelerin Döviz Cinsinden veya Döviz Endeksli
Düzenlenebilmesi Hakkında Değerlendirme
3.1. Türkiye’de Yer Alan Gayrimenkullerin Satışı ve
Kiralanması
2018-32/52 sayılı Tebliğin birinci ve ikinci fıkrası
uyarınca, “Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri,
konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dahil
gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmeden
kaynaklanan diğer yükümlülükler döviz cinsinden veya dövize endeksli kararlaştırılamayacaktır.
“[2]
İstisna:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 3. fıkrasına göre; “Türkiye
Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik
kişilerin veya bu maddenin on dokuzuncu fıkrasında belirtilen kişilerin alıcı
veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama
sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer
ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak
kararlaştırılması mümkündür.” [2]
2018-32/52 no.lu Tebliğin 4. fıkrasına göre; “Kültür ve
Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla
kiralanmasıyla ilgili gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin
ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden
veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” [2]
2018-32/52 no.lu Tebliğin 5. fıkrasına göre “Gümrüksüz
satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde,
sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme
yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması
mümkündür.” [2]
3.2. Taşıt Satış ve Kiralama Sözleşmeleri:
2018-32/52 no.lu Tebliğ 9. ve 10. fıkrasına göre; “Türkiye’de
yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri
dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu
sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya
dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür. Türkiye’de yerleşik
kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt kiralama sözleşmeleri dışında
kalan menkul kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden
kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli
olarak kararlaştırmaları mümkündür.” [2]
3.3. İş Sözleşmeleri:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 6. fıkrasına göre; “Türkiye’de
yerleşik kişiler kendi aralarında akdedecekleri; yurt dışında ifa edilecekler
ile gemi adamlarının taraf oldukları dışında kalan iş sözleşmelerinde sözleşme
bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz
cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştıramazlar.” [2]
İstisna:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 14. fıkrasına göre; “Türkiye
Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik
kişilerin taraf olduğu iş sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu
sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya
dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” [2]
3.4. Hizmet Sözleşmeleri:
2018-32/52 no.lu Tebliğ 7. fıkrasına göre; “Türkiye’de
yerleşik kişiler kendi aralarında akdedecekleri; aşağıda belirtilenler dışında
kalan danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dâhil hizmet sözleşmelerinde,
sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini
döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştıramazlar.
a) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı
bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,
b) İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve
teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet
sözleşmeleri,
c) Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında
gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
ç) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında
akdedecekleri; Türkiye’de başlayıp yurtdışında sonlanan, yurtdışında başlayıp
Türkiye’de sonlanan veya yurt dışında başlayıp yurtdışında sonlanan hizmet
sözleşmeleri.” [2]
3.5. Avukatlık Ücret
Sözleşmeleri
Tebliğ, Avukatlık Sözleşmeleri özelinde incelendiğinde gerek
Tebliğ’in sistematiği gerekse Avukatlık Sözleşmesinin kendine ait özel bir
Kanunun olması gözetildiğinde, Avukatlık Sözleşmelerinin Tebliğ’de
zikredilmemesi nedeniyle Avukatlık Sözleşmelerinin bedelinin döviz cinsinden ve
dövize endeksli olarak belirlenmesinin mümkün olduğu düşüncesindeyiz.
3.6. Eser Sözleşmeleri:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 8. fıkrasına göre; “Türkiye’de
yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; döviz cinsinden maliyet
içeren eser sözleşmelerinde, sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan
diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak
kararlaştırmaları mümkündür.” [2]
3.7. Kıymetli Evraklar:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 21. fıkrasına göre; “Bu madde
uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme
yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan
sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin
döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir.
Ancak, 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten
önce düzenlenmiş ve dolaşıma girmiş bulunan bu kapsamdaki kıymetli evraklar
anılan geçici madde hükmünden istisnadır.” [2]
3.8. Kamu Kurumlarıyla Yapılan Sözleşmeler:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 15. fıkrasına göre; “On altıncı
fıkra hükümleri saklı kalmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk
Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul
satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin
ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz cinsinden
veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” [2]
Fıkrada bahsi geçen on altıncı fıkra ise; “Kamu kurum ve
kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler,
sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında
gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler veya görevli
şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla
akdedeceği veya bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek, gayrimenkul
satış sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme
bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz
cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” [2]şeklindedir.
3.9. Bankalarla Yapılan Sözleşmeler:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 17. fıkrasına göre; “4749 sayılı
Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında
gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak yapılan sözleşmelerde sözleşme
bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz
cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Bu
işlemlerle ilgili olarak bankaların taraf olduğu sözleşmelerde, sözleşme
bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz
cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.” [2]
3.10. Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamında Yapılan Sözleşmeler:
2018-32/52 no.lu Tebliğin 18. fıkrasına göre; “32 sayılı
Karar hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile
bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası
araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile
yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden
oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülüklerin
döviz cinsinden kararlaştırılması mümkündür.” [2]
4. Sonuç
Yukarıda açıklandığı gibi, döviz cinsinden veya dövize
endeksli olarak sözleşme düzenleme yasağının sınırlarını 1567 sayılı Türk
Parasının Kıymetini Koruması Hakkında Kanun koymakla birlikte, bu Kanuna bağlı
olarak yürürlüğe giren düzenlemeler ile yabancı para üzerinden sözleşme
akdedilmesi konusunda getirilen bazı sınırlamalar ve istisnalar bulunmaktadır. Söz
konusu sınırlama ve istisnaların çerçevesinin tespit edilmesi ve sözleşmelerin
bu sınırlamalara uygun olarak düzenlenmesi, ileride para cezası ile
karşılaşılmaması adına önem arz etmektedir. Bu kapsamda sözleşmenin
düzenlenmesi esnasında, dövizle veya döviz endeksli olarak düzenlenebilmesinin
mümkün olup olmadığının araştırılması gerekmektedir.
Stj. Av. Umut Alperen Öztürk
Kaynakça:
1. 11.08.1989 tarihli, 20249 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar
2. 16.11.2018 tarihli, 30597 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk
Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:
2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ 2018-32/52 sayılı Tebliğ (Tebliğ
No: 2018-32/52)
