Anonim şirketlerle ilgili Türk hukukunda yer alan ilkelerin başında pay sahiplerinin menfaatlerinin korunması ve pay sahipliğinden kaynaklanan bu menfaatlerin dengelenmesi konusu gelmektedir. Zira ticari hayatın bir gereği olarak, farklı menfaat grupları arasında çatışmaların yaşanması olağan bir durum olmakla birlikte, anonim şirket pay sahipleri arasında yaşanan menfaat çatışmalarının belirli bir doğrultuda en aza indirgenmesi ve menfaat dengesi sağlanarak azınlık paylarından doğan hakların korunması gerekmektedir.
Bu itibarla serbest piyasanın bir aracı olan sermaye piyasasında yer alan halka açık anonim ortaklıkların da sermaye piyasasından fon toplayabilmesi amacıyla yatırımcıların ilgisini çekebilmesi gerekmekte olup, bu açıdan payların devir kolaylığı büyük önem taşımaktadır. Zira halka açık ve payları borsada işlem gören ortaklıklarda, payın devrine ilişkin olanaklar, payın rahatlıkla alınıp satılabilmesi sebebiyle geniştir. Ancak bu sebeple ortak sayısının çok olduğu halka açık anonim ortaklıklarda, menfaat dengesinin sağlanması da zorlaşmaktadır.
Pay oranı düşük de olsa, her pay sahibinin pay sahipliğinden kaynaklanan haklarının korunması gerektiğinden, sermaye piyasası hukuku doğrultusunda adil ve hakkaniyete uygun koşullar oluşturulmaya çalışılmıştır. Türk hukukunda benimsenen çoğunluk ilkesinin, azınlık pay sahipleri açısından ağır sonuçlar doğurmasının önüne geçmek adına eşit işlem ilkesinin benimsenmesinin yanı sıra, şirket bünyesinde gerçekleştirilen bazı işlemler, diğer rutin işlere göre daha önemli görülmüş ve bu işlemlerin karara bağlanma süreçleri ve sonuçları belli şartlara bağlanmıştır.
Bu itibarla sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesi amacıyla 06.12.2012 tarihli “6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu” (SPKn) ve bu kanunla ilintili birtakım tebliğler düzenlenerek mevzuata dâhil edilmiştir.
Ortakların önemli nitelikteki işlemleri, bu nitelikteki işlemlerde bulunulması veya kararların alınabilmesi için uyulması zorunlu usul ve esaslar; önemli nitelikteki işlemlere ilişkin ayrılma hakkının kullanımı, ayrılma hakkının doğmadığı haller ve payları borsada işlem görmeyen ortaklıklarda ayrılma hakkı kullanım fiyatının hesaplanmasına ilişkin usul ve esaslar ile önemli nitelikteki işlemlere ilişkin zorunlu pay alım teklifi yapılması ile ilgili usul ve esaslar SPKn’nin 23. ve devamı maddelerinde ve ayrıca “II-23.1 sayılı Önemli Nitelikteki İşlemlere İlişkin Ortak Esaslar ve Ayrılma Hakkı Tebliği” nde düzenlenmiştir.
Kanunda, doktrinde ya da mahkeme kararlarında açık şekilde “önemli işlem” tanımı yapılmamış olup, diğer işlemlere nazaran daha büyük riskler taşıması ve genel itibari ile şirketin temel yapısında değişiklik öngörmesi sebebi ile birtakım işlemler, önemli olarak kabul edilmişlerdir. Bu işlemlerin ortak özelliğinin, işlemin gerçekleştirilmesi için alınacak kararların yönetim kuruluna bırakılmayıp, genel kurul iradesiyle alınması olduğu görülmektedir. Zira kanunda bu işlemler örnekleme yoluyla sayılmış olup, SPKn’nin 23. maddesinin 1. fıkrası aynen şöyledir;
“Halka açık ortaklıkların; birleşme, bölünme işlemlerine taraf olması, tür değiştirme veya sona erme kararı alması, mal varlığının tümünü veya önemli bir bölümünü devretmesi veya üzerinde bir ayni hak tesis etmesi veya kiralaması, faaliyet konusunu tümüyle veya önemli ölçüde değiştirmesi, imtiyaz öngörmesi veya mevcut imtiyazların kapsam veya konusunu değiştirmesi, borsa kotundan çıkması gibi hususlar bu Kanunun uygulanmasında önemli nitelikte işlem sayılır. Kurul, önemli nitelikteki işlemleri, önemlilik ölçüsü de dâhil olmak üzere bu nitelikteki işlemlerde bulunulabilmesi veya kararların alınabilmesi için uyulması zorunlu usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.”
Kanunun bu hükmünde anonim ortaklıkların sayılan işlemlerinin önemli nitelikteki işlem olduğu belirlenmiş, bu işlemlere ilişkin uyulması zorunlu usul ve esasları belirleme yetkisi Sermaye Piyasası Kurulu’na verilmiştir.
Yukarıda SPKn uyarınca Sermaye Piyasası Kurulu’na verilen yetki uyarınca çıkarılan Tebliğ’de bazı işlemler doğrudan önemli kabul edilirken, bazı işlemler ise ‘önemlilik’ kriterine bağlanan işlemler olarak değerlendirilmiştir.
Bu itibarla öncelikle Tebliğ’in 5.3. maddesi uyarınca önemli nitelikte işlemlere ilişkin yönetim kurulu tarafından karar alınması, akabinde Tebliğ’in 7.1. maddesi uyarınca bu kararın genel kurul onayına sunulacağı ve belirli nisaplar dahilinde karara bağlanacağı öngörülmüştür. Bunun yanı sıra anonim şirketin gerçekleştireceği bu önemli nitelikteki işlemlere karşı menfaatleri bozulan pay sahipleri açısından ayrılma hakkı ve pay alım teklifi olmak üzere iki ayrı koruma mekanizması geliştirilmiş, muhalif pay sahiplerine paylarını şirkete veyahut kanun koyucunun öngördüğü kişilere paylarını satarak ayrılma imkanı tanınmıştır.
Önemli nitelikteki işlem kavramı ile ayrılma hakkı birbirine sıkı sıkıya bağlı hukuksal olgular olduğundan ayrılma hakkını da bu noktada tanımlamak gerekmektedir. Anonim şirketlerde yapısal değişiklik meydana getiren ve pay sahiplerinin yatırım kararlarını etkileyecek nitelikte değişiklikler öngören işlemlerin karara bağlanma sürecinde, şirket azınlık pay sahipleri açısından bir koruma mekanizması oluşturulması zorunluluğu ortaya çıkmış, şirkette meydana gelen değişime katılmak istemeyen pay sahipleri açısından paylarının uygun bir bedel karşılığında şirkete satılması usulüne bağlanan ayrılma hakkı öngörülmüştür.
Azınlık pay sahibinin yalnızca kar elde etme amacıyla yatırım yapmış olduğu şirket temelinde yapılacak köklü değişikliklerin pay sahibi için risk arz ettiği ve isteği dışında yapılan bu önemli nitelikteki işlemlere katılmak zorunda bırakılmasının mümkün olmayacağı açıktır. Ayrıca çoğunluk pay sahipleri yönünden de, şirketin işleyişi adına alınacak bir kısım kararların yalnızca azınlık pay sahiplerinin muhalefet olmaları sebebiyle gerçekleştirilememesinin önüne geçilmektedir. Bu itibarla önemli nitelikte işlem ve ayrılma hakkı, birbiri ile iç içe geçmekte ve pay sahipleri yönünden hukuki bir koruma mekanizması oluşturmaktadır.
Pay alım teklifi ise, II-26.1 sayılı Pay Alım Tebliği’nin 4. Maddesi ile düzenlenen; bir ortaklığı paylarını elinde bulunduran kişilere, söz konusu ortaklığı paylarının tamamını ya da bir kısmını gönüllü ya da zorunlu olarak devralmak üzere yapılan ve hedef ortaklığın yönetim kontrolünün ele geçirilmesi ile sonuçlanan ya da bu amacı taşıyan satın alma teklifidir.
Bu itibarla hem pay alım teklifi hem de ayrılma hakkı şirkette temel değişiklik yaratan önemli nitelikteki işlemler açısından azınlıkta kalan pay sahibini koruma mekanizması olarak ortaya çıkmışsa da ayrılma hakkı şirketin taraf olduğu bir önemli işlemin sonucunda doğmaktayken, zorunlu pay alım teklifinin şirketin dahil edildiği bir işlem açısından ortaya çıktığı görülmektedir. Öte yandan zorunlu pay alım teklifinde pay sahibi, payını satma hakkına sahip olmakla, satın alma teklifinin muhatabı konumunda iken ayrılma hakkında satın alma teklifinin muhatabı pay sahibi değil şirket olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ayrılma hakkının kullanılması neticesinde ise, şirkette kalmak istemeyen muhalif pay sahibi açısından paylarını şirkete satarak pay sahipliğinden ayrılma imkanı sunulması ile şirket tarafından bu payların iktisap edilmesi sonucu doğmaktadır. Bu itibarla şirket yönünden kendi paylarını iktisap etmesinin sonuçları ortaya çıkmaktadır.
Her ne kadar TTK ve SPKn çerçevesinde halka açık anonim şirketlerde önemli nitelikteki işlemler düzenlenmişse de önemli nitelikteki işlemlerin sınırlı sayıda olmaması ve şirket esas sözleşmesi kapsamında önemli nitelikte olmayan işlemlerin pay sahipleri tarafından serbestçe düzenlenerek ağırlaştırılmış nisaplara bağlanması ve önemli işlem belirlemesi yapılabilmesi karşısında; önemli nitelikteki işlemlere ilişkin aslen somut uyuşmazlık bazında değerlendirme yapılması ve şirketin yapısı nazara alınarak yargı kararları ile nitelendirme yapılması gerekmektedir. Sonuç olarak anonim şirketlere hakim ilkeler doğrultusunda önemli nitelikteki işlemler, hakkaniyete uygun şekilde zorunlu usul ve esaslara bağlanmış, ancak ortaya çıkacak belirsizlikler mahkemelerin değerlendirilmesine bırakılmıştır.
Stj. Av. Melike Kaya
Kaynakça:
1. Sönmez, Yusuf Z. Anonim Ortaklıklarda Pay Sahibinin Ortaklıktan Ayrılma Hakkı, İstanbul 2009.
2. Çam, Gülçin, Halka Açık Ortaklıklarda Önemli Nitelikte İşlemler, Ankara, Nisan 2019.
3. Velioğlu, Ayşen, Sermaye Piyasası Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Anonim Ortaklıkların Önemli Nitelikte İşlemleri, Ankara, Nisan 2019.
4. Tarhan, Damla Gül, Halka Açık Ortaklıklarda Önemli Nitelikte İşlemler ve Sonuçları, İstanbul. Nisan 2018.
