I-GİRİŞ
Miras bir kimsenin ölümü itibariyle varislerine kalan maddi değeri bulunan hakları, borçları ve malları ifade etmektedir. Türk Hukukunda miras kavramının içerisine borçlar ve yükümlülükler, mülkiyet hakları, mirasbırakanın ayni hakları, diğer malvarlığı hakları, taşınır ve taşınmazlara yönelik zilyetlikler dahil edilmektedir. Nitekim bu husus TMK m.599 da hükme bağlanmış olup söz konusu maddenin 1.fıkrasındaki düzenleme şu şekildedir:
Madde 599- “Mirasçılar, mirasbırakanın ölümü ile mirası bir bütün olarak, kanun gereğince kazanırlar. Kanunda öngörülen ayrık durumlar saklı kalmak üzere mirasçılar, mirasbırakanın aynî haklarını, alacaklarını, diğer malvarlığı haklarını, taşınır ve taşınmazlar üzerindeki zilyetliklerini doğrudan doğruya kazanırlar ve mirasbırakanın borçlarından kişisel olarak sorumlu olurlar.” [1]
Söz konusu madde hükmünden de anlaşılacağı üzere miras bırakılacak olgular sınırlı sayıda sayılmamış diğer bir tabirle ‘’numerus clauses’’ olarak düzenlenmemiştir. [2] Bu hususta miras kavramının içine maddi değeri olan olgular dahil edilmek istenmiştir. Bu yazımızda klasikleşen malvarlığı ve miras kavramının dışında yeni gelişmekte olan maddi değere sahip sosyal medya hesapları, bulut uygulamalar, çevrimiçi alışveriş siteleri ve dijital oyun hesapları ele alınacaktır.
II-DİJİTAL MİRAS KAVRAMI VE İÇERİĞİ
Teknoloji gelişim hızıyla birlikte hayatımıza getirdiği tüm kolaylıkların yanında birtakım sosyal ve hukuki problemleri de getirmiştir. Modern çağda gelinen nokta itibariyle internet hayatımızın merkezi haline gelmiştir. Nitekim haberleşmeden ulaşıma alışverişten finans sektörüne kadar internet hayatımızı etkisi altına almıştır. Koronavirüs salgınıyla birlikte tüm dünyada Zoom, Teamchat gibi haberleşme ve online toplantı uygulamaları yaygınlaşmış; insanların vakitlerinin çoğunu evde ve iş yerlerinde geçirmeleri sebebiyle Trendyol, Getir, Alibaba gibi alışveriş ve yazılım şirketleri odak noktası haline gelmiştir. Nitekim gelinen son noktada dünyanın gelir seviyesi en yüksek ilk 10 şirketi arasında Apple, Microsoft, Amazon, Facebook, Alibaba gibi teknoloji devleri yer almaktadır. [3] Bu çerçevede tüketim şekilleri ve içeriği değişmiş; sosyal bir varlık olan insanoğlu bu sosyalleşmeyi Instagram, Twitter, Youtube gibi sanal ortamlarda gerçekleştirmeye başlamıştır. Bahse konu gelişmeler üzerine influencer, youtuber, instagrammer gibi yeni meslek kolları ortaya çıkmıştır. Tüm bu değişim ve gelişimlere paralel olarak merkeziyetçi para birimleri yerini kripto adı verilen sanal para birimlerine bırakmaya başlamıştır. Söz konusu tüm bu değişimlerle birlikte miras kavramının içeriği organik yollarla değişmiş olup maddi değere sahip taşınır ve taşınmaz kavramlarının yanında yine maddi değere sahip Instagram, Facebook, Tiktok gibi sosyal medya hesapları; WhatsApp, E-posta , Telegram gibi iletişim hizmetleri ; mobil uygulamalar ile erişim sağlanan bankacılık ve finans sektörlerine yönelik hizmetler; görüntü ve videoları yedekleyen Icloud, Google Drive gibi yazılım hizmetleri; Trendyol, Amazon, Alibaba gibi çevrimiçi alışveriş mağazaları dijital miras kavramının içeriğini oluşturmaya başlamıştır.
III-DİJİTAL MİRASA YÖNELİK VERİLEN MAHKEME KARARLARI
A. Türk Hukukunda Dijital Miras
Birçok hukuk sisteminde olduğu gibi Türk Hukukunda da dijital miras kavramı yeni ve gelişmekte olan bir kavramdır. Hukukumuzda dijital miras kavramına yönelik ilk kararı Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 6.Hukuk Dairesi 13.11.2020 tarihli kararı ile vermiştir. Bahse konu 6.Hukuk Dairesinin 2020/1149 E., 2020/905 K. sayılı ilamı ile davacı mirasçılar tarafından açılan davada;
“Miras bırakanın vefatından sonra kullanmış olduğu cep telefonunda ise ICloud isimli bulut bilişim sisteminin kullanıldığını ve cep telefonunda mevcut olan fotoğraf, video, ses kayıtları, medya dosyaları, dokümanlar, mailler, notlar gibi birçok verinin bu sistem üzerinde kayıtlı olduğunu, bu dokümanlara ise yalnızca Apple kimliği ve şifresi ile erişilebildiğini, aynı zamanda hesabına bağlı olan ve bu hesap vasıtası ile kontrol edilen terekeye konu olabilecek mal varlığının olduğunu, hesapta e-ticaret sitesi hesabının, hediye çeklerinin ve kuponların olduğunun bilindiği”
gerekçeleriyle bulut uygulama olan Icloud kimliği mirasa konu terekenin aktifinde varsayılarak erişim sağlanmasına yönelik hüküm tesis edilmiştir. Söz konusu karardan anlaşılacağı üzere bulut uygulama olan Icloud uygulamasının mirasa konu edilmesindeki ölçüt “maddi değere haiz” veriler içermesidir. Bölge Adliye Mahkemesinin verdiği kararın gerekçesinde de açıklandığı üzere günümüz teknoloji çağında dijital mal varlıkları ve bunlara yönelik uygulamalar sosyal yaşantımızla iç içe geçerek hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Günlük hayatta kullanılan sosyal medya hesapları, bankacılık ve iletişim sektörlerinin mobil uygulamaları, kripto para yatırım-çekim-kullanım işlemlerine yönelik finans uygulamaları gibi modern hayatın her alanında kullanıcılar tarafından benimsenmiştir. Hukukumuzda bu tür ihtilafların çözümüne yönelik ayrı bir mevzuat ve düzenleme olmadığından mevcut ilke ve hükümler ışığında kararı yorumlayan Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 6.Hukuk Dairesinin verdiği karar emsal nitelikte olup miras hukukuna ilişkin bundan sonra doğacak benzer ihtilafların çözümüne ışık tutacaktır. Bu ve buna benzer kararlar verilirken tartışılması gereken asıl husus ise söz konusu dijital mal varlıklarına erişim aşamasında ihlal edilmesi muhtemel kişisel veriler ve kişisel hak ihlalleridir. Nitekim bu hususta Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 6.Hukuk Dairesi, ilk derece mahkemesinin özel hayatın gizliliğini gerekçe göstererek reddettiği davada mirasçı sıfatına haiz kişilerin direkt olarak şifrelere ulaşımının hukuka uygunluğunun denetimine yönelik bir karar düzenlenmesi gerektiğini belirtmiştir.
B. Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde Dijital Miras
Almanya’da yaşayan bir Facebook kullanıcısının tren kazasında ölümü üzerine “dijital miras” kavramı ilk defa yüksek bir mahkemenin önüne gelmiş olup bu kapsamda Alman Federal Mahkemesi dijital miras konusunu çeşitli çerçevelerden incelemiş ve hükme bağlamıştır. Alman Federal Mahkemesi 12.07.2018 tarihli kararı ile 15 yaşındaki bir Facebook kullanıcısının ölümü üzerine sosyal medya hesabının miras bırakılıp bırakılamayacağını; ölen kişinin Facebook hesap şifresinin ailesine verilip verilemeyeceği konusunu değerlendirmiş, bu kapsamda Kıta Avrupası Hukuk Sistemine dijital miras konusunda zemin hazırlayacak bir hüküm tesis etmiştir. [4] Alman Federal Mahkemesi söz konusu hükme ilişkin Alman Avukatlar Birliği’nin görüş yazısına atıf yapmış ve dijital miras kavramını Avukatlar Birliğinin açıkladığı üzere şu şekilde tanımlamıştır: “Fikri mülkiyet hakları, web sitelerindeki haklar ve alanlar ile sağlayıcı ile miras bırakan arasında internetin kendisinin ve aynı zamanda çeşitli internet hizmetlerinin kullanılması bakımından kurulmuş tüm sözleşme ilişkileri dahil olmak üzere dijital malvarlığının tümü dijital mirastır”. Söz konusu görüş yazısı ve ilgili tanımlar ışığında Alman Federal" Mahkemesi Alman Medeni Kanununun 1922.maddesini baz alarak “külli halefiyet ilkesi” gereğince Berlin Eyalet Mahkemesinin vermiş olduğu kararı bozmuş olup dijital eşya ve ürünlerin, sosyal medya hesaplarının mirasçılara intikal etmesi gerektiğine karar vermiştir. [5] Bu kapsamda Federal Mahkeme kişisel verilerin korunmasına yönelik etik değer ve ilkelerin dijital miras konusunda istisna tutulması gerektiğini açıklığa kavuşturmuştur. Söz konusu kararın “külli halefiyet ilkesi” ölçüt alınarak verilmesi sebebiyle Kıta Avrupası Hukuk sistemlerinde emsal karar olarak nitelendirileceği aşikardır.
Bizim de dahil olduğumuz Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde dijital miras kavramını benimseyen ve yasalaştıran tek ülke konumunda Estonya bulunuyor. Miras kanunları bakımından külli halefiyet ilkesini benimseyen Estonya’da dijital miras hükümleri net bir şekilde belirtilmiştir. Estonya Germen hukuk sistemini özümsemesi sebebiyle Almanya ile paralel düzenlemeler içermekte ve yasalarında da buna ilişkin hükümler içermektedir. Estonya Miras Kanunu somut ve soyut ayırmayarak dijitali de kapsar şekilde maddi değere haiz tüm mal varlıklarının mirasa konu olabileceğini düzenlemektedir. [6]
C. Anglosakson Hukuk Sistemlerinde Dijital Miras
Amerika Birleşik Devletleri hukuk sistemini incelediğimizde dijital miras konusunda düzenlemelere yer verildiği görülmektedir. RFADAA kısaltmalı “Dijital Varlıklara Gözden Geçirilmiş Güvene Dayalı Erişim Yasası” dijital miras hususunda diğer hukuk sistemlerine öncülük ve örnek teşkil etmektedir. [7] Bu kapsamda özellikle Amerika’da uygulanan Anglosakson hukuk sistemi ayrıntılı olarak dijital mirası incelemese dahi yeni ve gelişmekte olan bu kavramları yasalaştırması; sosyal hayatta karşılığı olan soyut dijital ürün ve materyalleri somut olarak hukuki mercek altında dijital mal varlığı çerçevesinde incelediğini göstermektedir.
IV-SONUÇ
Dijital miras konusu incelendiğinde henüz çok yeni ve gelişmeye açık bir alan olduğu aşikâr olup farklı hukuk sistemlerinde olduğu gibi Türk Hukukunda da mahkemeler ve diğer yargı mercileri çerçevesinde yasal ve güncel düzenlemelere tabi olacağı açıkça ortadadır. Teknoloji hayatın her alanında olduğu gibi hukuk sistemlerini de etkilemeye devam etmektedir. Dijital miras kavramı şimdilik hukuk sistemlerine yabancı kalmaktadır. Bununla birlikte hızla gelişen teknoloji sayesinde yakın gelecekte bu konuya ilişkin düzenlemeler yapılacağı aşikardır. Teknolojinin bu hızına cevapsız kalınmamalı, Türk Hukukunda TMK çerçevesinde dijital miras kavramına ilişkin doğmuş veya doğabilecek hukuki uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasına yönelik somut adımlar bir an önce atılmalıdır.
Stj. Av. Emre Muhammed Yılmaz
Kaynakça:
1. İLERİ Çiğdem. ‘’Dijital Miras-Alman Federal Mahkemesinin Facebook Kararı Üzerine Bir İnceleme’’ TBB Dergisi 2020
2. MARAŞLI DİNÇ Yasemin, 2019. ‘’Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarının Hukuki Akıbeti: Dijital Miras’’ TBB Dergisi (142)
3. ÇELİKTAŞ İlyas, “Elektronik Posta (E-posta) Hesabı İçeriği Mirasa Konu Olur Mu?”, Terazi Hukuk Dergisi, Ankara 2011, C. 6, S. 62, s. 34.
4. DURAL Mustafa, Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku, 7. Baskı 2013.
5. İNCE AKMAN Nurten, 2018. ‘’Mirasbırakanın Dijital Bilgilerinin Mirasçılara Geçişi: Dijital Tereke’’ İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
6. ANTALYA O. Gökhan, Miras Hukuku, Legal Yayıncılık, İstanbul 2015
7. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu
