Özet
Hidro-iklim değişkenliği, kurak ve
yağışlı dönemler arasındaki ani ve büyük değişimleri ifade eder. Küresel ısınma
bu değişkenliği artırarak sel, kuraklık, toprak kaymaları ve halk sağlığı gibi
alanlarda riskleri büyütmektedir. Araştırmalar, 20. yüzyılın ortasından
itibaren hidro-iklim değişkenliğinin %31-66 oranında arttığını ve 3°C ısınmada
kara alanlarında %113, yıllık değişkenlikte %52 artış yaşanacağını
göstermektedir.
Giriş
Hidro-iklim değişkenliği, farklı zaman
ölçeklerinde kurak ve yağışlı dönemler arasındaki dalgalanmalardır. Kaliforniya
ve Los Angeles gibi yerlerde bu değişimler su yönetimini zorlaştırmaktadır.
2022-2023 kışında Kaliforniya’da uzun süren kuraklık sonrası rekor seviyede
yağışlar meydana gelmiş, Los Angeles’ta ani seller ve toprak kaymaları büyük
hasara neden olmuştur.
Hidro-İklim Değişkenliğindeki
Değişimler
Hidro-iklim değişkenliğinde gözlenen ve
öngörülen değişikliklerin nitelendirilmesi ve nicelendirilmesi, çeşitli
tanımların ve ölçütlerin varlığından etkilenmektedir
Hidro-İklim Değişkenliğinin
Tanımlanması
Farklı mekânsal ve zamansal
ölçeklerdeki kuraklık ve yağış olayları, hidro-iklim değişkenliğinin ölçümünü
zorlaştırmaktadır. Standartlaştırılmış Yağış Evapotranspirasyon Endeksi (SYEİ)
bu değişkenliği ölçmek için kullanılmaktadır.
Tarihsel Hidro-İklim Değişkenliğindeki
Eğilimler
1975-2015 arasında hidro-iklim
değişkenliği %31-66, yıllık değişkenlik %8-31 oranında artmıştır. Kuzey Afrika,
Orta Doğu, Güney Asya ve Kuzey Avrasya bu değişikliklerden en çok etkilenen
bölgelerdir.
Öngörülen Hidro-İklim Değişkenliğindeki
Eğilimler
3°C ısınmada hidro-iklim değişkenliği
kara alanlarında %113, yıllık değişkenlik %52 artacaktır. En büyük
değişiklikler yüksek enlemler, Pasifik ve Atlantik tropik bölgeleri ile Kuzey
Afrika ve Güney Asya’da görülecektir.
Hidro-İklim Değişkenliğinin Altında
Yatan Mekanizmalar
Termodinamik Etkiler
Sıcaklık arttıkça atmosferin su buharı
tutma kapasitesi yükselmekte, bu da aşırı yağışları ve buharlaşmayı
artırmaktadır. Buhar basıncı açığı (VPD) yükseldikçe toprak kuruması
hızlanmakta ve kuraklık riski artmaktadır.
Dinamik Etkiler
Atmosferik sirkülasyon değişiklikleri
bölgesel yağış ve kuraklık dağılımını şekillendirmektedir. Tropik bölgelerde
yağışlar artarken, subtropikal bölgelerde kuraklık şiddetlenmektedir.
Aşırı ve Aşırı Olmayan Yağışlar
Arasındaki Farklılık
Los Angeles gibi kurak bölgelerde,
aşırı yağış olayları artarken hafif yağışlar azalmaktadır. Bu durum hem aşırı
kuraklık hem de ani sel olaylarının daha sık yaşanmasına neden olmaktadır.
Hidro-İklime Karşı Hidrolojik
Değişkenlik
Hidrolojik değişkenlik, arazi yapısı,
toprak nemi ve su kaynaklarıyla ilişkilidir. Los Angeles'ta ani yağışlar,
sertleşmiş kurak zemin üzerinde hızla akışa geçerek sellere yol açmaktadır.
Hidro-İklim Dalgalanmasının Toplumsal
ve Ekolojik Etkileri
Hidro-iklim değişkenliği su
kaynaklarını, tarımı, halk sağlığını ve altyapıyı tehdit etmektedir. Los
Angeles'ta ani yağışlar su kaynaklarını kirletebilir, taşkınlar ulaşımı
kesintiye uğratabilir ve kuraklık dönemleri su krizlerini tetikleyebilir.
Artan Hidro-İklim Değişkenliği
Risklerinin Yönetimi
i. Sel ve kuraklık yönetiminin entegre
edilmesi
ii. Los Angeles gibi şehirlerde sünger
şehir uygulamalarının artırılması
iii. Tahmin tabanlı su yönetimi ile ani
değişimlere hızlı tepki verilmesi
Geleceğe Yönelik Perspektifler
Los Angeles ve benzeri kentler, artan
hidro-iklim değişkenliği nedeniyle daha fazla sel ve kuraklık riskiyle karşı
karşıya kalacaktır. Daha yüksek çözünürlüklü iklim modelleri, yapay zeka
destekli tahminler ve doğa temelli çözümler bu değişkenliğin yönetilmesine
yardımcı olacaktır.
Çeviren ve
Hazırlayan:
Stj. Av. Pelin Yıldız
Kaynak: https://www.nature.com/articles/s43017-024-00624-z.pdf
