1. Giriş
Paranın sözlük tanımı; mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için
kullanılan araçlardan en yaygın olanı olup tarihsel süreç içerisinde mal ve
hizmetlerin değiş-tokuş işlemi pek çok değişime uğramıştır. Paranın icadından
önce insanlar mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için başkaca mal ve hizmet
sunarken Lidyalıların dünyamıza kazandırmış olduğu para kavramı sayesinde ticaret
hayatı tamamen değişmiştir. Söz konusu madeni paralar yüzlerce yıllık süreç
içerisinde çeşitli şekillere bürünmüş olup günümüzdeki en yaygın para modeli
pamuktan üretilen kâğıt paralardır. Ancak yukarıda da metal bir parçadan pamuğa,
kâğıda dönüşen paralar şu an ise hızla değişen teknolojilerin sonucu olarak
kripto varlıklara dönüşme yolunda ilerlemektedir. Kimisine göre de önümüzdeki
yıllarda fiziki olarak para kavramı tamamen ortadan kalkacak olup kripto
varlıklarla birlikte mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu gerçekleştirilecektir.
Belirtmek gerekir ki, kripto varlıkların hayatımıza girişi
yakın bir tarihe dayanmaktadır. Ancak kripto varlıklar son dönemlerde oldukça
popülerleşmiş ve önem kazanmıştır. Hatta 22 Mayıs Bitcoin Pizza Günü kavramı
yer almaktadır. Olay kısaca, 2012 yılında bir programcının 10.000 BTC
karşılığında iki büyük boy pizza almasıdır. İşbu yazının yazıldığı tarih
itibariyle 1 Bitcoin’in 66.038,8 USD olduğu düşünüldüğünde söz konusu olayın
tarihe geçmesi pek de şaşırtıcı olmamıştır.
Belirtildiği üzere, kripto varlıklar her geçen gün giderek popülerliğini
arttırmakta olup günlük yaşantımızın bir parçası olmaya giderek yaklaşmaktadır.
Hal böyle olunca ülkeler kripto varlıklara ilişkin çeşitli düzenlemeler
getirmektedir. 16.05.2024 tarihinde de Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne; kripto
varlıklarına ilişkin, Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanunun Teklifi “Kanun Teklifi” sunulmuştur. [1]
2. Kanun Teklifinin Gerekçesi
Dijitalleşmenin sınırsız sayıda olumlu özelliği bulunmasına
rağmen, olumsuz özellikleri de bünyesinde barındırmaktadır. Mevcut durumda
ülkemizin kripto varlıklara ilişkin kamuya yansımış resmi duruşu; Finansal
İstikrar Komitesi'nin 10 Ocak 2018 tarihinde yapmış olduğu duyurudur. Söz
konusu duyuruda, kripto varlıkların ülkemizde yasal bir dayanağı bulunmadığı,
bu kapsamda gerçekleştirilen işlemlerin herhangi bir resmi otoritenin güvencesi
altında olmadığı, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya
sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi olumsuz
özelliklere sahip olduğu, işlemlerin geri döndürülemez nitelikte olması
nedeniyle kötü niyetli kişilerin suiistimallerinden kaynaklanan zararların
düzeltilmesi veya iptal edilmesinin mümkün olmadığı, bunlarla işlem yapan
kişilerin herhangi bir zarara uğramamaları için dikkatli olmaları konusunda
vatandaşlar uyarılmıştır.
TBMM’ye sunulan Kanun Teklifinde; “Düzenleme sürecinde
yapılan çalışmalarda blokzinciri teknolojisinin finans ve diğer alanlarda
kullanımının sağlayacağı faydalar dikkate alınmış, bu yenilikçi ekosistemin
gelişimini engelleyici bir yaklaşımdan uzak durulmuştur. Bir başka ifadeyle
Kanun Teklifi blokzinciri teknolojisini değil, bu teknolojiye dayanmakta olan
kripto varlıkların platformlar nezdindeki alım satım faaliyetlerini düzenlemeyi
amaçlamaktadır.” denilmek suretiyle, kanun teklifinin amacının kripto
varlıkların platformlar nezdindeki alım satım faaliyetlerini düzenlemek olduğu
belirtilmiştir.
Yukarıda sayılan olumsuz özelliklerin aslında arkasında yatan
sebep, anonimite, gizlilik ve merkeziyetsizlik olup, bu sebepler aynı zamanda
kripto varlıkların ve bunların alım satımının ve saklanmasının düzenlenmesini
de zorlaştırmaktadır.
Kanun Teklifi’nde güvenilir ve sağlıklı bir işleyiş
mekanizmasının oluşturulabilmesi için kripto varlıkların alım satımının
gerçekleştiği platformların şeffaf hale gelmesi gerekliliğinden bahsedilerek
kripto varlıkların şifreli cüzdanlarda saklanmasının düzenleme getirilmesinin
zorlaştırıldığı belirtilmiştir.
Yine Kanun Teklifinde kripto varlık hizmet sağlayıcıların
kurulmaları ve faaliyet göstermeleri için Sermaye Piyasası Kurulundan izin
almaları gerektiği düzenlenerek, bunların faaliyetleri sırasında uymaları
gereken ilke ve esasların 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa eklenecek 35/B
ve 35/C maddelerine dayanılarak çıkarılacak ikincil düzenlemeler ile Sermaye
Piyasası Kurulu tarafından belirleneceği, ifadesiyle söz konusu teklifin kripto
varlığı ile ilgili geneli kapsayan veya kripto varlıklarla ilgili tüm detayları
ortaya koyan bir düzenleme olmadığı vurgulanarak ikincil düzenlemeler üzerinde
çalışmaların devam ettiği belirtilmiştir.
3. Kanun Teklifinin İçeriği
Madde 1
Taslak’ta, Kanun’a bazı yeni tanımlar ekleneceği
düzenlenmiştir. Bu tanımlar şöyledir:
(i) Cüzdan: Dağıtık
defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji üzerindeki kripto varlıkların
transfer edilebilmesini ve bu varlıkların ya da bu varlıklara ilişkin özel ve
açık anahtarların çevrim dışı olarak depolanmasını sağlayan yazılım, donanım,
sistem ya da uygulamaları,
(ii) Kripto
varlık: Dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanarak
elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı
yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıkları,
(iii) Kripto
varlık hizmet sağlayıcısı: Platformları, kripto varlık saklama hizmeti
sağlayan kuruluşları ve bu kanuna dayanılarak yapılacak düzenlemelerde kripto
varlıklarla ilgili olarak hizmet sağlamak üzere belirlenmiş kuruluşları,
(iv) Kripto varlık
saklama hizmeti: Platform müşterilerinin kripto varlıklarının veya bu
varlıklara ilişkin cüzdan transfer hakkı sağlayan özel anahtarların
saklanmasını ve Sermaye Piyasaları Kurulunca (“Kurul”) belirlenecek diğer
saklama hizmetlerini,
(v) Platform: Kripto
varlık alım satım, takas ve transfer gibi işlemlerin gerçekleştirildiği
kuruluşları,
(vi) TÜBİTAK:
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumunu ifade eder.
Madde 2
Mevcut düzenleme, sermaye piyasası araçlarının senede
bağlanmaksızın kayden ihracı ve buna ilişkin hakların Merkezi Kayıt Kuruluşu
(“MKK”) tarafından izlenmesidir.
Taslak’ta ise Kurul’un, sermaye piyasası araçlarının MKK
sistemine dahil olmadan kripto varlık olarak ihracına ilişkin esasları ve buna
ilişkin hakların hizmet sağlayıcılarca sunulan elektronik ortamda kayden
izlenmesine ilişkin esasları belirleyebileceği düzenlenmiştir.
Madde 3
Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının kurulup faaliyete
geçebilmeleri için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (“SPK”) izin almaları zorunlu
tutulmuştur. Hizmet sağlayıcılarının kuruluş ve yönetim esasları da SPK
tarafından belirlenecektir.
İlgili maddenin 2. Fıkrasında; Kanun Teklifi’nin gerekçesinde
de yer alan güvenlik sebepleri amacıyla; kripto varlık hizmet sağlayıcıların sistemlerinin
güvenli bir şekilde yönetilebilmesi için gerekli düzenlemeleri yapmak,
önlemleri almak ve gerekli iç kontrol birim ve sistemlerini oluşturmakla ilgili
yükümlülüklerini düzenlemektedir. Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcıların
kuruluşlarına ve/veya faaliyete başlamalarına Sermaye Piyasası Kurulunca izin
verilebilmesi için bilgi sistemleri ve teknolojik altyapıları konularında
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumunun belirleyeceği kriterlere
uygunluk aranacak olup, böylece bilgi sistemleri ve teknolojik altyapının
güvenilirliğinin sağlanması amaçlanmaktadır.
İlgili maddenin 4. fıkrasında, kripto varlıkların alınıp
satılmasında, takas edilmesinde ve saklanmasında esasların da SPK tarafından
düzenleneceği belirtilmiştir. Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının pay
devirlerinde SPK’nın izin vermesi de zorunlu hale getirilmiştir.
Madde 4
İşbu maddeyle birlikte; kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile
müşteriler arasında sözleşme imzalanması zorunlu hale getirilmiş olup bankalar
ve aracı kurumlar gibi diğer finansal kuruluşlara tanınan uzaktan iletişim
araçlarıyla sözleşme ilişkisi kurma imkânı kripto varlık hizmet sağlayıcılara
da tanınmaktadır.
Kripto varlıklar sermaye piyasası aracı tanımı dışında
tutulduğundan, Yatırımcı Tazmin Merkezi tarafından yürütülen tazmin hükümleri
kapsamı dışında tutulmuşlardır. Ayrıca, kripto alım ve satımları arasında
meydana gelecek olası uyuşmazlıklar da genel hükümlerin uygulanacağı maddede
yer almaktadır.
Kripto varlıklara yönelik yatırım danışmanlığı ve portföy
yöneticiliği yapılmasına ilişkin usul ve esaslarda Sermaye Piyasası Kurulu
tarafından belirleneceği maddede yer almaktadır.
Madde 5
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların bankalarda tutulan
müşteri nakitleri, hizmet sağlayıcılarının malvarlıklarından ayrı olarak takip edilmesi
hedeflenmiştir.
Madde 6
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların Türkiye Sermaye
Piyasaları Birliği’ne üye olmaları zorunlu tutulmuştur. Bu düzenlemeyle
birlikte, öz düzenleyici fonksiyondan yararlanılma amaçlanmaktadır.
Madde 7
İnternet üzerinden izinsiz yürütülen sermaye piyasası
faaliyetlerinin engellenmesi için SPK tarafından erişim engelleme kararları
alınabilecektir. Kararlar SPK tarafından alınıp Erişim Sağlayıcıları Birliğine
bildirilecektir. Birlik tarafından erişimin engellenmesi süreci yürütülecektir.
Madde 8
Kripto varlık hizmet sağlayıcıların hukuka aykırı faaliyet ve
işlemlerinde uygulanacak tedbirler belirlenmiştir. Kanun Teklifinde; madde ile
kripto varlık hizmet sağlayıcıların hukuka aykırı faaliyet ve işlemlerinde
uygulanacak tedbirler için Kanunun 96’ncı maddesi; izinsiz kripto varlık hizmet
sağlayıcılığı faaliyetinde uygulanacak tedbirler için Kanunun 99 uncu maddesi;
izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyetinde bulunanların ilan,
reklam ve açıklamalarına ilişkin olarak Kanunun 100 üncü maddesinin birinci
fıkrası hükümlerinin uygulanacağı düzenlenerek bahsi geçen işlemlere yönelik
tedbirler getirilmektedir.
Madde 9
Kripto varlık hizmet sağlayıcılarına uygulanacak yaptırımlar
ve denetimleri düzenlenmiştir. Maddeye göre denetim faaliyetlerinde yetki
SPK’da olacaktır. Hizmet sağlayıcılarının mali yapılarını ve bilgi sistemlerini
denetleme yetkisi de SPK’ya tanınmıştır.
Maddenin 3. fıkrasında kripto varlık hizmet sağlayıcıların
hukuka aykırı faaliyetleri neticesinde yükümlülüklerini yerine getirememeleri
hâlinde sorumluluklarının olduğunu, platform yönetim kurulu üyelerinin de
kusurlarına ve durumun gereklerine göre sorumlu olacakları ve şahsi sorumluluk
kapsamında zimmet hükümlerine tabi olacakları hususu düzenlenmiştir.
Ancak düzenlemede, hizmet sağlayıcıların kusuru olmaksızın
sunulan hizmetlerde yaşanan kesintilerden kaynaklanan, geçici bir süre emir
iletilememesi ya da işlem/transfer yapılamaması gibi durumlar kapsam dışında
bırakılmıştır.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları bilgi ve belge vermeme,
denetimin engellenmesi, yasal defterlerde, muhasebe kayıtlarında ve finansal
tablo ve raporlarda usulsüzlük, sır saklama yükümlülüğü ve yazılı başvuru ve
özel soruşturma usulleri (6362 sayılı SPK md. 111, 112, 113 ve 115) maddeleri
hükümlerine tabi olacağı da Kanun Teklifinde yer almaktadır.
Müşterilere ait nakit ve kripto varlıklara ilişkin tedbir,
haciz ve benzeri her türlü idari ve adli talepler münhasıran kripto varlık
hizmet sağlayıcıları tarafından yerine getirileceği düzenlenmiştir.
Madde 10
Sermaye Piyasası Kanunu’nda yer alan bilgi suiistimali,
piyasa dolandırıcılığı ve piyasa bozucu eylemler için gerekli tedbirlerin
alınmasında internet aracılığıyla yapılan yayınlara ilişkin internet sitesinde erişimin
engellenmesi yoluna gidilebileceği düzenlenmiştir.
Madde 11
Meydana gelmiş aykırılığın tespitinde, uygulanacak
yaptırımların belirlenmesinde dikkate alınacak finansal tablolar belirtilmekte
olup, ceza üst sınırının tespitinde esas alınacak brüt satış hasılatı ile vergi
öncesi kârın belirlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenleme yetkisi de
SPK’ya tanınmıştır.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 103 ve 104. maddesinde belirtilen
menfaatlerin hesaplanmasında ödenen vergiler, komisyonlar, kredi faizleri gibi
maaliyetler göz önünde bulundurulmayacaktır. Böylelikle cezaların
caydırıcılığının artırılması hedeflenerek hareket edilmiştir.
Madde 12
Madde ile izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı yürüten
kişilere üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar
idari para cezası verilebilecektir. Yine bu düzenlemede de cezaların
caydırıcılığının artırılması doğrultusunda hareket edildiğini söylemek
mümkündür.
Madde 13
Kripto varlık hizmet sağlayıcılığı yürütenlerin zimmet suçunu
işlemeleri durumunda yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile diğer mensupları,
sekiz yıldan on dört yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası
verilebilecektir.
Suçun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli
davranışlarla işlenmesi hâlinde ise on dört yıldan yirmi yıla kadar hapis ve
yirmi bin güne kadar adli para cezası verilebilecektir.
Kanun Teklifinde, dünyada ve Türkiye’de yaşanılan vakıalar
ile meydana gelen zarar büyüklüğünün altı çizilerek maddi ve cezai hükümler
diğer finansal kurumlara göre daha ağır tutulmuştur.
Madde 14
Madde ile zimmet suçunu işleyenlerin şahsi sorumluluklarına
Sermaye Piyasası Kurulunun talebi üzerine zarar verdikleri miktarla sınırlı
olarak gidilebilecektir. Bu kişilerin iflaslarının mahkemeden istenebileceği
düzenlenmiştir.
Madde 15
Kripto varlık hizmet sağlayıcılığı yürütenlerin zimmet suçunu
işlemeleri durumunda özel bir soruşturma usulü öngörülmüştür.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun n 110/A maddesinde yazılı
suçlardan dolayı mahkûm olanlar, Hazineye olan borçları ve tazminatları
ödemediği veya bu borçlar ve tazminatlar malvarlıklarından tahsil olunamadığı
sürece koşullu olarak salıverilemeyeceklerdir.
Madde 16
Madde ile kripto varlık alım satım platformlarının
gelirlerinden Her yıl platformların bir önceki yılki faiz gelirleri hariç tüm
gelirlerinin yüzde biri Sermaye Piyasası Kurulu’na, yüzde biri de TÜBİTAK’a
ödenecektir.
Madde 17
Madde ile kanunun yürürlüğe girmesi ile kripto varlık hizmet
sağlayıcılarının yetkilendirme süreçleri ve ikincil düzenlemenin yürürlüğüne
ilişkin geçiş hükümleri düzenlenmiştir.
Mevcut hizmet sağlayıcıların yürürlük tarihinden itibaren bir
ay içinde, faaliyet izni almak için Kurul’ca belirlenecek belgelerle Kurul’a
başvuruda bulunmaları zorunlu olup, belirlenen süre içerisinde başvuruda
bulunmayan hizmet sağlayıcılarının üç ay içinde tasfiyelerini hiçbir
müşterilerinin menfaatlerini zarara uğratmadan gerçekleştirmelilerdir.
Kanunun yürürlüğü sonrasında faaliyete başlamak isteyen
hizmet sağlayıcılarının, faaliyetlerine başlamadan önce Kurul’a başvuruda
bulunarak ikincil düzenlemelerde öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni
almak üzere gerekli başvuruyu yapmaları gerekmektedir.
Yurt dışında yerleşik platformlar ise Türkiye’de yerleşik
kişilere yönelik faaliyetlerini üç ay içinde sonlandırmak zorundadırlar.
Madde 18
Kanun yayımlandığı
tarihte yürürlüğe girecektir.
Madde 19
Kanun hükümlerini Cumhurbaşkanı yürütecektir.
5. Sonuç
Kripto Varlıkların günden güne hayatımıza girmesi ve giderek
öneminin artması sebebiyle bu konuda ilişkin düzenleme yapılması gerektiğinden Türkiye
Büyük Millet Meclisi’ne kanun teklifinde bulunulmuştur. Söz konusu kanun
teklifinde düzenlemenin blokzincir teknolojisiyle ilgili geneli kapsayan veya
kripto varlıklarla ilgili tüm detayları ortaya koyan bir düzenleme olmadığı
vurgulanarak ikincil düzenlemeler üzerinde çalışmaların devam ettiği belirtilmiştir.
Stj. Av. Umut Alperen Öztürk
Kaynakça:
1. 16.05.2024 tarihinde Türkiye Büyük
Millet Meclisi’ne; Sunulan Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanunun Teklifi
