I-Giriş
Mobil oyunlar cep telefonları, tabletler, el konsolları gibi taşınabilir
elektronik cihazlar için üretilen oyunlardır. Genellikle mobil uygulama
mağazalarından ücretsiz olarak indirilebilmekte ve oyun içindeki reklamlar ve
oyun içi satın alımlarla gelir elde edilmektedir. Akıllı telefonların
yaygınlaşması ve amatör mobil oyun üreticilerinin artmasıyla mobil oyunlar daha
erişilebilir hale gelmiş ve sektör büyümüştür. Mobil oyun sektörü, 2022 yılında
dünya genelinde 152 milyar dolarlık bir gelir elde ederek diğer video oyunu
türlerini geride bırakmıştır. Bu durum sektörün önemini ve potansiyelini
göstermektedir. Ancak mobil oyunların hukuki olarak korunması konusunda
belirsizlikler bulunmaktadır.
Türkiye'deki Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na (FSEK) göre bir fikri ürünün
eser olarak kabul edilip korunabilmesi için üç temel koşul vardır: şekli koşul,
objektif koşul ve subjektif koşul. [1] Şekli koşul, fikri ürünün belirli bir
eser kategorisine girmesi gerektiğini ifade eder. Objektif koşul, fikrin bir
şekil altında ifade edilebilir olması gerektiğini belirtir. Subjektif koşul ise;
fikri ürünün, yaratıcısına ait olması gerektiğini ve bir derecede orijinalliğe
sahip olması gerektiğini ifade eder. Mobil oyunlarda subjektif koşul, oyunun
geliştirilmesine kişisel bir katkının olması durumunda sağlanır. Objektif koşul,
oyunun somut bir şekilde ortaya çıkması ve oyuncular tarafından indirilmek
üzere mobil mağazalara yüklenmesiyle sağlanır. Ancak şekli koşulla ilgili bir
sorun vardır. Çünkü oyunlar, FSEK veya uluslararası anlaşmalar tarafından
belirlenen bir eser türü altında yer almamaktadır. Bu da oyunların hukuki
statüsünü belirsizleştirmektedir.
II-FSEK Bakımından
Değerlendirme
Mobil oyunlar, FSEK’te düzenlenmemiştir. Bu nedenle, mobil oyunun hangi
eser kategorisi altında inceleneceğine dair bir tartışma yapmadan önce, mobil
oyunun eser olarak kabul edilebilecek unsurlarını belirlemek önemlidir.
Güncel mobil oyunlar, görsel, işitsel ve yazılımsal unsurlar olmak üzere üç
temel unsurdan oluşmaktadır. Görsel unsurlar oyunun çevresini, karakterleri,
nesneleri ve sembolleri içeren, gözle görülebilen öğelerdir. İşitsel unsurlar
müzikler ve ortam sesleri gibi oyun içinde kullanılan seslerdir. Yazılımsal
unsurlar ise oyunun geliştirilmesinde kullanılan kodlar ve kaynak kodlarıdır. Yazılımsal
unsurlar, görsel ve işitsel unsurlarla etkileşim içinde olup oyunun interaktif
niteliğini sağlar.
Bu bağlamda, mobil oyunların üç temel unsuru da FSEK'teki eser türleri
bağlamında değerlendirilmelidir. Tüm bu unsurların dengeli bir şekilde
bulunduğu oyunlar için ise multimedya kavramı adı verilen yeni bir kavram
üzerinden bazı değerlendirmeler yapmak gerekmektedir.
Mobil oyunların interaktifliklerini sağlayan özelliği nedeniyle bilgisayar
programı olarak korunmaları tartışılabilir. Ancak böyle bir durumda görsel ve
işitsel unsurlarının koruma kapsamı dışında kalma riski olduğu için tamamen
bilgisayar programı olarak kabul edilmeleri mümkün değildir. Ayrıca mobil
oyunlar, interaktif bir fikri ürün oluşturmak için çeşitli unsurların bir araya
geldiği ve kullanıcıların eğlenmesini amaçlarken; bilgisayar programları genellikle
teknik bir amaca hizmet eden fikri ürünlerdir. Avrupa Birliği Adalet Divanı'nın
bir kararında da bilgisayar oyunlarının sadece bilgisayar programlarıyla
sınırlı olmadığı belirtilmiştir. [2]
Mobil oyunlar sinema eserlerine benzer şekilde hareketli görüntü dizisinden
oluşur ve sanal bir gerçeklik ortamı yaratır. FSEK m. 5'te yer alan sinema
eserleri tanımının da sinema filmlerinden ibaret olmadığı anlaşılmaktadır. Ancak
mobil oyunlarla sinema eserleri arasında yazılımsal unsurlar gibi farklılıklar vardır.
Kanuni düzenlemeler incelendiğinde mobil oyunlar bazı unsurları bakımından sinema
eseri koruması alabilecekse de bütün olarak sinema eseri korumasından
bahsedilemez. Nitekim mobil oyunlar, interaktifliklerini sağlayan yazılımlar
tarafından desteklenirken, sinema eserlerinde bu durum söz konusu değildir. Bu
nedenle mobil oyunları sinema eseri olarak kabul etmek, bilgisayar
programlarına daha yakın olan mobil oyunlar için doğru olmayacaktır. Ancak
hareketli görüntü dizisi ve oyun karakterleri gibi unsurların varlığı göz
önünde bulundurulmalı ve bunların uygun şartları sağladığında nasıl
korunacakları belirlenmelidir. [3]
Son olarak incelenmesi gereken konu multimedyadır. Multimedya; farklı eser
türlerinin dijital bir ortamda bir araya getirildiği ve kullanıcıların
interaktif bir ilişki içinde bulunduğu bir eser türüdür. İnteraktif televizyon
programları, müze rehberleri, e-ticaret sitelerindeki ürün katalogları ve video
oyunları multimedyaya örnek verilebilir. Ancak video oyunlarının sinematik ve
yazılımsal unsurları birlikte kapsaması nedeniyle multimedya eser olarak
nitelendirilmesiyle ilgili bir tartışma vardır. FSEK'te multimedya eserler
düzenlenmediği için, yeni bir eser türü icat edip mobil oyunları bu kategoriye
dahil etmek doğru olmayabilir, ancak mobil oyunlar karma niteliğinden dolayı
multimedya olarak nitelendirilebilir.
Pozitif hukuka göre, mobil oyunlardaki unsurların farklı eser türleri
altında korunması mümkündür. Oyunun yazılımı bilgisayar programı olarak
korunabilirken karakterleri güzel sanat eseri olarak ve müzikleri ise müzik
eseri olarak korunabilir. Bununla birlikte, mobil oyunların bir bütün olarak
korunup korunmayacağı konusunda bir tartışma vardır. Bilgisayar programları ve
sinema eserleri, akla gelen iki tür olsa da oyunlar bu ikisinin bir sentezi
olması nedeniyle multimedya eser türünün Kanun'a eklenmesi gerektiği
düşünülmektedir.
Mobil oyunların fikri mülkiyetinin korunması bakımından değinilmesi gereken
bir diğer konu ise; alenileşmedir. Bir fikri ürünün, eser sahibinin izniyle
genel kamuya sunulmasıyla eser alenileşmiş kabul edilir. [4] Alenileşme, Fikri
Mülkiyet Hukuku açısından önemli bir eşik oluşturur, çünkü alenileşmiş bir
eserden mali olarak yararlanmak mümkün olur. Mobil oyun sektöründe bağımsız
üreticiler önemli bir rol oynadığından, bu ilke dikkate alınmalıdır. Oyun
üreticileri, oyunlarını büyük şirketlere satabilirler ve bu süreçte bazı
fikirlerin ve teknik bilgilerin paylaşılması gerekebilir. Mobil oyunların
ticari sır niteliğinde değerlendirilemeyeceği aşikâr olduğundan; fikri mülkiyet
hukukunun sınırlı imkanları da göz önüne alındığında, diğer hukuki araçlar
devreye girebilir. Örneğin, gizlilik sözleşmesi bu aşamada uygun bir hukuki araç
olabilir. Gizlilik sözleşmesi; teknik veya ticari bilgilerin paylaşımını
önlemek amacıyla yapılan bir sözleşme olarak tanımlanır. Mobil oyunlarla ilgili
bazı fikirler ve bilgiler, objektif şartları karşılamadığı için fikri mülkiyet
hukuku korumasına dahil olmayabilir. Bu aşamada taraflar arasında gizlilik
sözleşmesi yapılması uygun olabilir. Özellikle bağımsız ve amatör mobil oyun
üreticilerinin sayısının arttığı günümüzde bu tür bir çözüm, olası hak
ihlallerinde mobil oyun geliştiricilerin güvenliğini sağlayabilecektir.
Değinilmesi gereken bir diğer konu ise oyun klonlamadır. Oyun klonlama,
başarılı bir oyunun özelliklerini kopyalayarak benzer bir oyun üretmeyi
amaçlayan bir faaliyettir. Mobil oyunlar, hızlı tüketilmeleri ve kolay
kopyalanabilirlikleri nedeniyle klonlama faaliyetlerine daha sık maruz
kalmaktadır. Klon oyunlar, her dakika yeni oyunun yayınlandığı mobil
mağazalarda gözden kaçabilmekte ve bazen ücretli oyunların ücretsiz kopyalarını
yaparak haksız kazanç elde edildiği görülmektedir. Bir oyunun klon olup
olmadığını belirlemek için "bulunması zorunlu olan sahneler" ilkesi
kullanılabilir. Bu ilke, kopyalanan unsurların genel bir tema mı yoksa özgün
bir yaratım mı olduğunu belirlemek için kullanılır. Ayrıca mobil oyun pazarında
klonlama faaliyetlerinin önüne geçmek için mobil mağazaların filtreleme
mekanizmalarını kullanması önemlidir. Klon oyun üreticilerinin hesaplarının
kapatılması, eser sahiplerinin haklarının korunmasına yardımcı olabilir.
Mobil oyunlarda karşılaşılabilecek bir diğer problem, eser sahibinin izni
olmaksızın mobil oyun karakterlerinin başkaları tarafından kullanılmasıdır.
Zira mobil oyun karakterleri, başarılarıyla birlikte bağımsız bir üne
kavuşabilirler. Kurgusal karakterlerin hukuki niteliği tartışmalıdır. Zira mobil
oyun karakterleri de mobil oyundan bağımsız olarak korunabilir. Ancak, koruma
yalnızca ayırt edici niteliğe sahip karakterlerle sınırlıdır. Nichols v
Universal davasında ortaya atılan ayırt edici tasvir testi, karakterin ayırt
edici ve özgün olması gerektiğini belirlemiştir. Bu test, mobil oyun
karakterleri için de rehberlik edebilir. Öncelikle ihlale uğradığı iddia edilen
karakterin fikri mülkiyet hukuku korumasından yararlanacak ölçüde bir ayırt ediciliğe
sahip olması gerekmektedir. İhlale yol açtığı iddia edilen karakter de orijinal
karaktere ihlal oluşturacak seviyede benzer olmalıdır. Hak ihlali durumunda,
eser sahibi FSEK m. 68-72 arasında düzenlenmiş hükümlere dayanarak hukuki
ve cezai davalardan yararlanabilecektir.
III-Sonuç
Sonuç olarak mobil oyunlar, hızlı bir şekilde popüler hale gelerek ekonomik
açıdan değerli fikri ürünler haline gelmiştir. Bu durum, mobil oyunlarla ilgili
hukuki anlaşmazlıkları da beraberinde getirmiştir. Ancak Türk hukuku ve
uluslararası hukukta mobil oyunlardan kaynaklanan hukuki anlaşmazlıkların nasıl
çözüleceği konusunda belirsizlikler vardır. Bu nedenle, daha fazla akademik
çalışma ve düzenleyici faaliyetlerin yapılması önemlidir. Yine de mobil
oyunların karma nitelikte olduğu ve multimedya eser korumasının en uygun koruma
şekli olduğu savunulabilir. Ancak mevcut yasalarda multimedya eserlerin yer
almaması nedeniyle, kanun koyucunun bu türü eklemesi gerekmektedir. Bu türün
ilgili mevzuata eklenmesine kadar mobil oyunun farklı unsurları, farklı eser
türlerinin korumasından faydalanacaktır.
Av. Merve Hilal Menteş
Kaynakça:
1. Cahit
Suluk, Rauf Karasu, Temel Nal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 6. Baskı, Seçkin
Yayıncılık, Ankara, 2022.
2. Mustafa Aksu, Bilgisayar
Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukunda Korunması, İstanbul Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006
3. Yakup Bal, Mobil Oyunların Fikri
Mülkiyet Hukuku Kapsamında Eser Olarak Korunması, Fikri Mülkiyet Hukuku
Yıllığı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021
4. Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet
Hukuku, 5. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012
