1.
Giriş
Rekabet Kurulu'nun 28.03.2024 tarihli
ve 24-15/313-128 sayılı kararı, incelemeye tabi tutulan teşebbüs, endüstriyel
enzim pazarındaki hakim durumunu güçlendirmeye ve rakip firmaları dışlayıcı
uygulamalarda bulunduğu iddiaları kapsamında 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun'un 4. ve 6. maddeleri çerçevesinde, nihai karar verilmeden önce geçici
tedbir uygulaması yapılıp yapılmayacağına ilişkin değerlendirmeler hakkındadır.
Bu karar, rekabetin korunması kapsamında, sektör dinamikleri ve pazar yapısına
etkileri bakımından dikkat çekicidir. Geçici tedbire ilişkin değerlendirmelerin
yer aldığı işbu kararda, özellikle sadakat indirimleri, paket satış
uygulamaları ve uzun süreli sözleşmeler yoluyla rakip teşebbüslerin dışlanması
ve hakim durum kavramları dikkat çekmektedir.
2. Karar Kapsamında Öne Çıkan Rekabet
Hukuku Müesseseleri
Kararda, incelemeye tabi teşebbüsün
alıcılara sağladığı indirim uygulamaları ve paket satış uygulamaları kapsamında
rakip teşebbüslerin müşteri kanalına ulaşmalarına ilişkin değerlendirmeler
yapılmış olup ele alınan Teşebbüs davranışlarının değerlendirilmesinde
özellikle aşağıdaki rekabet hukuku müesseseleri ön plana çıkmaktadır:
a. Hâkim Durum ve Kötüye Kullanımı
(m.6): Kararda, pazar payı değerlendirmeleri ve sektördeki rekabet
yapısı değerlendirilmiştir.
b. Sadakat İndirimleri ve Paket
Satışlar: Kararda, indirim sistemlerinin rekabet üzerindeki etkileri,
özellikle sadakat indirimlerinin rakip teşebbüsler üzerindeki dışlayıcı etkisi
değerlendirilmiştir.
c. Geçici Tedbir Uygulaması (m.9/4): Geçici
tedbir kararlarının alınma şartları ve bu kararın sektörel etkileri
değerlendirilmiştir.
2.1. Hâkim Durum ve Kötüye Kullanımı
(m.6)
4054 sayılı Kanun'un 6. maddesi;
“Bir veya birden fazla teşebbüsün
ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hakim
durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte
davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır.
Kötüye kullanma halleri özellikle
şunlardır:
a) Ticari faaliyet alanına başka bir
teşebbüsün girmesine doğrudan veya dolaylı olarak engel olunması ya da
rakiplerin piyasadaki faaliyetlerinin zorlaştırılmasını amaçlayan eylemler,
b) Eşit durumdaki alıcılara aynı ve
eşit hak, yükümlülük ve edimler için farklı şartlar ileri sürerek, doğrudan
veya dolaylı olarak ayırımcılık yapılması,
c) Bir mal veya hizmetle birlikte,
diğer mal veya hizmetin satın alınmasını veya aracı teşebbüsler durumundaki
alıcıların talep ettiği bir malın veya hizmetin, diğer bir mal veya hizmetin de
alıcı tarafından teşhiri şartına bağlanması ya da satın alınan bir malın
belirli bir fiyatın altında satılmaması gibi tekrar satış halinde alım satım
şartlarına ilişkin sınırlamalar getirilmesi,
d) Belirli bir piyasadaki hakimiyetin
yaratmış olduğu finansal, teknolojik ve ticari avantajlardan yararlanarak başka
bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabet koşullarını bozmayı amaçlayan
eylemler,
e) Tüketicinin zararına olarak
üretimin, pazarlamanın ya da teknik gelişmenin kısıtlanması.”
şeklinde düzenlenmiştir.
Kararda yapılan değerlendirmeler
kapsamında, incelemeye tabi tutulan teşebbüsün endüstriyel enzim pazarında
önemli bir pazar gücüne sahip olduğu Karar’da bahsedilen enzim bakımından fiili
münhasırlık düzeyinde bir hakimiyeti olduğu tespit edilmiştir.
“… NOVO’nun, un ve fırıncılık
sektörü için “must stock” ürün olarak kabul edilen fungal alfa amilaz enzimi de
dâhil olmak üzere bu sektördeki nihai ürünlerin üretilmesi için kullanılan
enzim çeşitlerinin tamamını ürettiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda NOVO’nun ürün
portföyündeki çeşitliliği, finansal gücü ve marka bilinirliği dikkate
alındığında, teşebbüsün genel olarak endüstriyel enzimler, özel olarak un ve
fırıncılık enzimleri bakımından güçlü bir konumda bulunduğu, fungal alfa amilaz
enzimi pazarında ise kuvvetle muhtemel hâkim durumda olduğu
değerlendirilmektedir.” [1]
Kararda belirtildiği üzere, incelemeye
tabi teşebbüsün çeşitli enzim türlerinin sağlayıcısı olması ve fungal alfa
amilaz enziminin “must stock” ürün niteliğinde olması, pazar gücünün varlığına
işaret etmektedir. Hâkim durumun tespiti için pazar payı analizleri, rakiplerin
pazardaki yönelimleri ve pazarın yapısal özellikleri dikkate alınmış; ayrıca
ilgili pazar tanımında talep ikamesi ve arz esnekliği analizleri uygulanmıştır.
2.2. Sadakat İndirimleri ve Paket
Satışlar
Kurul, incelemeye tabi tutulan
teşebbüsün yüksek miktarda alım yapan müşterilere kişiselleştirilmiş sadakat
indirimleri sunduğunu ve bu indirimleri diğer enzim türleriyle birlikte paket
halinde uyguladığını tespit etmiştir.
“Dolayısıyla uygulanan indirim
sistemi ile NOVO’nun müşterilerini alım miktarlarına göre kategorilere
ayırdığı, yüksek miktarda alım yapan müşterilere alım hedefi ve içeriği farklı
olan ve geriye dönük tüm alımları için geçerli olacak şekilde kişiselleştirilmiş
indirimler uyguladığı, bu sayede müşterilerin NOVO’ya olan sadakatinin
arttırılmaya çalışıldığı ve NOVO’nun sahip olduğu geniş ürün portföyünü ve
pazar gücünü kullanarak uygulamış olduğu indirimlerin fiili münhasırlık
yaratarak rakiplerin yeterli müşteri kanalına ulaşmasını engellemeye çalıştığı
değerlendirilmektedir.”
Bu durum, 4054 sayılı Kanun'un 6.
maddesinde belirtilen dışlayıcı davranış kapsamında değerlendirilmektedir.
Sadakat indirimleri, müşterileri tek bir sağlayıcıya bağımlı hale getirerek
rakip firmaların pazara girişini zorlaştırmakta ve pazar dinamiklerini bozarak
rekabeti sınırlamaktadır.
2.3. Geçici Tedbir Uygulaması (m.9/4)
“Kurul, nihai karara kadar ciddi ve
telafi olunamayacak zararların ortaya çıkma ihtimalinin bulunduğu durumlarda,
ihlalden önceki durumu koruyucu nitelikte ve nihai kararın kapsamını aşmayacak
şekilde geçici tedbirler alabilir.”
İşbu hüküm, ciddi ve telafisi güç
zararların önlenmesi amacıyla ihlalden önceki durumu koruyucu tedbirler
alınmasına olanak tanımaktadır. Kurul, incelemeye tabi tutulan teşebbüsün,
başvurucu teşebbüs tarafından talep edilen geçici tedbir talepleri olan “tüm
indirim sistemlerinin kaldırılması, uygulanan sözleşmelerin altı ay ile
sınırlandırılması” taleplerini, “hakim durumun kötüye kullanıldığına
yönelik şüphe” nin kararda bahsedilen enzim ile sınırlı tutulması yönünde
karar vermiştir. Rekabet Kurulu'nun Yemek
Sepeti (15-42/690-259) kararlarında da benzer gerekçelerle desteklenmiştir.
3. Sonuç
İncelemeye tabi teşebbüs, endüstriyel
enzim pazarında uyguladığı kişiselleştirilmiş sadakat yaratıcı indirimleri ile
paket satış stratejileri sonucunda, 4054 sayılı Kanun'un 6. maddesinde
düzenlenen hâkim durumu kötüye kullanma yasağı kapsamında değerlendirilmiştir.
Rekabet Kurulu, geçici tedbir kararında ihlal şüphesini güçlendiren delilleri
dikkate almış ve pazardaki rekabetin korunması amacıyla söz konusu indirimlerin
karara konu enzim bakımından geçici olarak durdurulmasına karar vermiştir.
Av. Büşra Çebi Doğan
Kaynakça:
1.https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=592426a3-6379-4313-9e28-119907b3b6d7
