RÜŞVET SUÇUNUN KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DÜZENLENİŞ ŞEKLİ
1. Anglosakson Hukuku
A. İNGİLİZ HUKUKU [1]
Rüşvet suçu, 8 Nisan 2010’da yasalaşan ve 1 Temmuz 2011’de yürürlüğe giren Rüşvet Kanunu 2010 kapsamında yasaklanmıştır.
Kanunun 1. bölümü uyarınca, uygunsuz bir şekilde işlevini ya da görevini yerine getirmesi için kişiyi ikna etme ya da ödüllendirme niyetinde olduğu ya da kişinin söz konusu menfaati kabul etmesi halinde ilgili işlev ya da görevin uygunsuz ifasına neden olacağını bildiği durumda bir kişinin başka bir kişiye teklif ya da vaatte bulunduğu ya da mali veya sair menfaat sağladığı durum suç sayılır.
“Uygunsuz ifa” kişinin tarafsız, iyi niyetli ya da güven verici şekilde davranacağı konusundaki beklentinin ihlâl edildiği anlamına gelen ifadır. Kamu niteliğinde olan, iş ile ilgili, kişinin istihdamı sırasında ifa edilen ya da bir şirket veya kurum adına ifa edilen işlev ile ilgili olan rüşvet için geçerlidir. Bu sebeple kanun hem kamu hem de özel sektörü kapsamaktadır.
6. bölüm 1. madde yabancı kamu görevlisine rüşvet verilmesini ayrı bir suç olarak değerlendirir. Eğer ki kişi, yabancı kamu görevlisi sıfatına sahip görevliyi etkilemek niyetindeyse, kişi bu suçtan suçlu bulunur. “Yabancı kamu görevlisi” 6. bölüm 5 ve 6. maddelerde tanımlanmıştır ve devlet memurlarıyla uluslararası örgüt çalışanlarını da kapsar. Suç, rüşvetin kabul edilmesini kapsamaz; yalnızca teklifte, vaatte bulunma ya da rüşvet vermeyle ilgilidir.
Ticari örgütler için ayrı bir suç bulunmaktadır. 7. bölüm 1. madde kapsamında, ilgili ticari örgüt ile bağlantılı olan kişi başka bir kişiye bu ticari örgüt için iş ya da işle ilgili menfaat elde etmek ya da çıkar sağlamak amacıyla rüşvet verirse ilgili ticari örgüt suçlu bulunur. Suçun İngiltere’de ya da yurt dışında işlendiğine bakılmaksızın ceza uygulanır. 7. bölüm 2. madde kapsamında, ticari örgüt rüşveti önlemek amacıyla hazırlanmış yeterli yönteme sahip olduğunu kanıtlayabilirse savunma yapabilir.
Yerel gelenekler tarafından izin verilse hatta verilmesi beklense bile yasadışı olan kolaylaştırma ödemeleri için herhangi bir muafiyet bulunmamaktadır.
B. AMERİKA HUKUKU [2]
Amerika’daki başlıca rüşvetle mücadele kanunu Yurtdışı Yolsuzluk Uygulamaları Kanunu’dur. Yurtdışı Yolsuzluk Uygulamaları Kanunu, rüşvetin niyetinin resmi işi ya da alıcının kararını etkilemek, alıcıyı görevini ihlâl etmesi ya da iş sahibi olabilmek amacıyla nüfuzunu kullanması için ikna etmek olduğu durumlarda, yabancı görevli, yabancı siyasi parti ya da yabancı siyasi ofis adayına teklifte bulunmak ya da ödeme yapmak, ödeme taahhüdünde bulunmak ya da para, hediye ya da değerli bir eşyanın ödemesini onaylamak amacıyla telgraf, posta, internet ve Amerika ve diğer ülkeler arasındaki iletişim dahil eyaletler arasındaki sair iş yapma teknikleri gibi eyaletler arası ve ülkelerarası ticaret araçlarının kullanımı yasaklar.
Yurtdışı Yolsuzluk Uygulamaları Kanunu’nun “defterler ve kayıtlar” hükümleri ABD Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu’nda kayıtlı menkul kıymetler ihraççılarına uygulanır. Bu hükümler, yasak ödemelerin şirketin defter ve kayıtlarında tam olarak sayılmadığı ya da iç kontrol yöntemlerinin yetersiz olduğu durumlarda yükümlülük için ayrı bir dayanak teşkil eder.
ABD Vatandaşı Olan Kamu Görevlilerinin Rüşvet Suçu İşlemesi
ABD vatandaşı olan kamu görevlilerinin rüşvet suçu işlemesi hem federal kanun hem de devlet kanunu kapsamında yasaklanmıştır. ABD Federal Rüşvet Kanunu kapsamında (Birleşik Devletler Kanunnamesi 201. Bölüm), ABD kamu görevlilerinin dahil olduğu rüşvet suçları hapis cezası ve/veya para cezası ile cezalandırılır. Kişi ya da kuruluşun i) Birleşik Devletler için ya da onun adına hareket eden birine resmi bir işe etki etmesi amacıyla kötü niyetle değerli bir eşya verdiği, teklif ettiği ya da vaatte bulunduğu; ii) kamu görevlisini dolandırıcılık yapmak, dolandırıcılığa iştirak etmek ya da yapılmasına müsaade etmek amacıyla etkilediği; iii) kamu görevlisinin görevini ihlâl edecek bir eylemi yapması için ikna ettiği durumlarda 201. bölüm uygulanır.
Rüşvetin yasadışı olması için, resmi bir işi yapma ya da yapmama karşılığında değerli bir şey alma ya da verme niyeti olmalıdır. 201. Bölüm, rüşvet eyleminin hem rüşvet verme ya da vaadinde bulunma hem de rüşvet alma ya da talep etme olan her iki tarafını da yasaklar. 666. bölüm değerli bir eşyanın değerinin 5.000 dolar ya da üzerinde olması gerektiğini belirtse de diğer federal kanunlar da rüşvet eylemini yasaklamaktadır.
ABD Federal Rüşvet Kanunu, yasadışı hediyeleri de suç ilan etmektedir. Rüşvet ve yasadışı hediyeler arasındaki temel fark, hediyelerin verilmesindeki niyetin daha önemsiz olmasıdır. Rüşvet resmi bir işin yapılması ya da yapılmaması karşılığında bir şey almak ya da vermek için belirli bir niyet gerektirirken yasadışı hediyelerin yalnızca resmi iş “için” ya da resmi iş “dolayısıyla” verilmiş olması gerekir. Birkaç ABD eyaleti, yasaklanan eylemler bakımından farklılık gösteren kendi rüşvet kanunlarını düzenlemektedir.
Tüm federal yolsuzluk kanunlarının en ağır cezalarını uygulayan (20 yıla kadar hapis cezası) Hobbs Kanunu, rüşvet suçunu da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Hobbs Kanunu’nun ihlâlini kanıtlayabilmek için savcıların eyaletler arası ticareti engelleyen irtikâp suçu olduğunu saptaması gerekir.
2. Kara Avrupası Hukuku
A. İTALYA HUKUKU [3]
İtalyan Ceza Kanunu, devlete ait ya da devlet kontrollü şirketlerde çalışanlar dahil kamu görevinde bulunan kişilerin rüşvet almasını yasaklamıştır (Madde 317-322). Rüşvet veren de rüşvet alan da suçludur (Madde 321). Yurtiçi rüşvet suçu Ceza Kanunu’nda üç şekilde düzenlenmiştir: i) belirsiz rüşvet; ii) belirli rüşvet (belirsiz rüşvetten daha ağır bir suçtur, kamu görevlisinin göreviyle çelişen bir işi yapması ya da yaptırması veya makamıyla ilgili bir işi ihmal etmesi, geciktirmesi ya da ihmal ettirmesi, geciktirtmesi karşılığında para ya da değerli eşya aldığında ya da bu konuda taahhüt aldığında gerçekleşir); iii) adli işlerde rüşvet.
Yabancı kamu görevlileriyle ilgili rüşvet suçları Ceza Kanunu’nun 322. maddesinde belirtilmiştir ve iki ana kategoriye ayrılmıştır. İlki AB kurumlarında ya da AB üye ülkelerinde çalışan kamu görevlilerine rüşvet verilmesi, diğeri ise belirli şartlar altında uluslararası örgütün ya da yabancı bir ülkenin kamu çalışanına rüşvet verilmesidir.
2002 yılında, özel ticari rüşvet yasadışı ilan edilmiştir. Yönetici, genel müdür ya da özel şirket çalışanının görevlerini ihlâl edecek şekilde değerli bir şey ya da bu konuda vaat alma maksadıyla şirkete zarar verecek bir iş yapması ya da yapmaması suçudur (Ceza Kanunu Madde 263).
B. BELÇİKA HUKUKU [4]
Belçika Ceza Kanunu uyarınca (Madde 246-252 ve 505bis-505ter), kamu görevlisine, kişinin Belçikalı kamu görevlisi ya da yabancı bir ülkenin ya da uluslararası bir örgütün görevlisi olup olmadığı gözetilmeksizin, rüşvet verme suçudur. Doğrudan ya da dolaylı olarak kamu görevlisine kendi yararları ya da üçüncü kişilerin yararları için, kişinin davranışını etkilemek amacıyla fayda, menfaat ya da fırsat sağlanması sonucunda meydana gelebilir. Bu suç ayrıca rüşvetin istemi ya da kabulünü de kapsar.
Özel ticari rüşvet de kanuna aykırıdır ve doğrudan ya da dolaylı olarak şirket müdürüne, şirket yöneticisine veya şirket temsilcisi ya da çalışanına kendi yararları ya da üçüncü kişilerin yararları için o kişinin mevkii ile ilgili ve yönetim kurulu ya da ortaklar kurulu toplantısının, müdürün ya da işverenin ne bilgisi dahilinde olan ne de onayladığı bir eylemde bulunması ya da bulunmaması için kişiyi etkilemek amacıyla fayda, menfaat ya da fırsat sağlanması sonucunda meydana gelebilir. Böyle bir rüşvetin doğrudan ya da dolaylı olarak istemi ya da kabulü de kanuna aykırıdır. Bu yasak hem yurtdışı hem de yurtiçi özel rüşvetler için geçerlidir.
C. FRANSA HUKUKU [5]
Fransa Ceza Kanunu uyarınca (Madde 435 ve 445), kamu görevinde bulunan kişiye doğrudan ya da dolaylı olarak herhangi bir zamanda ilgili kişinin görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması ya da yapmaması için kanuna aykırı bir şekilde herhangi bir teklifte ya da vaatte bulunma, hediye, armağan ya da fırsat sunma suçudur. Aynı cezalar kamu yetkilisi olan ya da kamu görevi ifa eden herhangi bir kişiye uygulanır. Bu suçlar kamu görevlisinin vatandaş veya yabancı ülke ya da uluslararası bir örgütün görevlisi olup olmadığını gözetmeksizin uygulanır. Ayrıca kamu görevlisi haricinde yönetici pozisyonunda olan kişiye rüşvet verilmesi de cezai suç niteliğindedir.
Fransa’da ayrıca sözleşmenin verilmesi ya da lehte karar alınması hususlarında özel kişiler tarafından kamu görevlilerinin kararlarını etkilemek amacıyla yürütülen faaliyetleri yasaklayan “nüfuz ticareti” suçu bulunmaktadır.
Yabancı bir devlet, mahkeme ya da uluslararası mahkeme kapsamında rüşvet aracılığıyla yargı yönetimine müdahale edilmesi de cezai suç niteliği taşır.
Yolsuzluk uygulamaları için hiçbir şekilde istisna ve muafiyet bulunmamakla beraber kolaylaştırma ödemeleri de kanuna aykırıdır.
Av. Dr. Özgün Öztunç
Kaynakça:
1. Farklı Yargı Mercilerinde Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu El Kitabı, Kasım, 2012, s.11, naklen aynen
2. Farklı Yargı Mercilerinde Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu, Kasım 2012, s.13, naklen aynen
3. Farklı Yargı Mercilerinde Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu, Kasım 2012, s.8, naklen aynen
4. Farklı Yargı Mercilerinde Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu, Kasım 2012, s.5, naklen aynen
5. Farklı Yargı Mercilerinde Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu, Kasım 2012, s.6, naklen aynen
