- Genel Olarak
Tasarım (design) sözcüğü, biçim vermek, temsil etmek anlamına gelen Latince designare sözcüğünden türemiştir (1). Tasarım, tasarımcının iç dünyasının dışa yansıması, yani onun yaratıcılığının sonucunun dış dünyadaki görünümüdür (2). Tanımdan tasarımın sadece estetik bir ihtiyacı karşıladığı değil bunun aksine tasarım işlevsellik ve verimlilik açısından oldukça önemli olduğu anlaşılmaktadır.
Türk Hukukunda tasarımlar, 1995 yılında yürürlüğe giren 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile koruma altındaydılar. Fikri sınai haklar hukukunun birçok alanı gibi, bu alan da kanun hükmünde kararnameler ile yürütülmekteydi.
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun, 10 Ocak 2017 tarih ve 29944 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle marka, patent, tasarım ve coğrafi işaretlerin tescil ve korunmasına ilişkin hükümler tek kanun altında toplanmıştır ve kanun hükmünde kararnamelerin hepsi yürürlükten kalkmıştır.
6769 sayılı Kanun’un 55. maddesinde tanımlandığı şekliyle tasarım;
“...ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.”
Şeklindedir.
554 sayılı KHK’da ise tasarım;
“Bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütün”
şeklinde tanımlanmaktaydı.
Bu iki tanım temelinde aynı olmakla birlikte, değişen kısım önceden “insan duyuları ile algılanma” kriteri aranırken şimdi bunun yerine “görünüm” ifadesinin kullanılmış olmasıdır. Bu durumunda görme duyusu dışındaki insan duyularının tasarımın algılanması hususunda etkin olmayacağı açığa kavuşturulmuştur.
- Tasarım Hakkına Tecavüz Sayılan Fiiller
Tasarım korumasının şartları yenilik ve ayırt edicilik ile kamuya sunmadır. 554 sayılı KHK’da koruma şartları, “Koruma Şartları” adlı başlıkta, koruma dışı hallerle birlikte incelenmiştir. 6769 sayılı kanunda ise “Tasarım Hakkı ve Kapsamı” üst başlığında ve “Yenilik ve Ayırt Edicilik” ile “Kamuya sunma” alt başlıkları ile düzenlenmiştir.
Tasarım hakkının sağladığı korumanın kapsamı ürünün görünüm özellikleriyle sınırlıdır (3).
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 81. maddesine göre aşağıda yazılı fiiller tasarım hakkına tecavüz olarak sayılmıştır.
a) Tasarım sahibinin izni olmaksızın bu Kanun hükümlerine göre koruma kapsamındaki bir tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün aynısını veya genel izlenim itibarıyla ayırt edilemeyecek kadar benzerini üretmek, piyasaya sunmak, satmak, sözleşme yapmak için öneride bulunmak, ticari amaçla kullanmak veya bu amaçlarla bulundurmak, başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak, ithal işlemine tabi tutmak.
b) Tasarım sahibi tarafından lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devretmek.
c) Tasarım hakkını gasp etmek.
Tasarım hakkı sahibi, tasarım hakkına yönelik olarak bu maddede sayılan tecavüzlerden dolayı hukuk davası açma hakkına sahiptir.
- Tasarım Hakkına Tecavüz Durumunda Açılabilecek Davalar
Tasarım hakkına tecavüz halinde açılabilecek davalar hukuk ve ceza davası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
- Hukuk Davaları
Tasarım tescilinden doğan hakkı tecavüze uğrayan Tasarım hakkı sahibi, mahkemeden, aşağıdaki taleplerde bulunabilir:
1.Tecavüzün önlenmesi davası
2.Tecavüzün durdurulması davası
3.Tecavüzün giderilmesi davası
4.Tecavüzün tespiti davası
5.Tazminat davaları
a. Maddi tazminat davası
b. Manevi tazminat davası
c. İtibar tazminat davası
6.El koyma
7.Ürünler ve araçlar üzerinde mülkiyet hakkı tanınması
8.Şekil değiştirme ve imha
9.Mahkeme kararının ilgililere tebliği
10.Kamuya ilan yoluyla duyurulması ve hükmün ilanı
11.İhtiyati tedbirler
12.İhraç ya da ithal edilen var ise bu ürünlerin gümrüklerde el konulması
3.2. Ceza Davaları
Her ne kadar önceki kanunlarda tasarım hakkına tecavüz suç teşkil etmiş olsa, son mevzuatımızda ise tasarım hukuku bakımından suç teşkil etmese de bu tür fiiller Türk Ticaret Kanunu Haksız Rekabet hükümleri uyarınca cezai yaptırıma tabi olabilir.
TTK 62. ve 63. maddelerin düzenlemeleri aşağıdadır:
“C) Ceza sorumluluğu
- Cezayı gerektiren fiiller
MADDE 62- (1) a) 55 inci maddede yazılı haksız rekabet fiillerinden birini kasten işleyenler,
b) Kendi icap ve tekliflerinin rakiplerininkine tercih edilmesi için kişisel durumu, ürünleri, iş ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış veya yanıltıcı bilgi verenler,
c) Çalışanları, vekilleri veya diğer yardımcı kimseleri, çalıştıranın veya müvekkillerinin üretim veya ticaret sırlarını ele geçirmelerini sağlamak için aldatanlar,
d) Çalıştıranlar veya müvekkillerden, işçilerinin veya çalışanlarının ya da vekillerinin, işlerini gördükleri sırada cezayı gerektiren bir haksız rekabet fiilini işlediklerini öğrenip de bu fiili önlemeyenler veya gerçeğe aykırı beyanları düzeltmeyenler, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, 56 ncı madde gereğince hukuk davasını açma hakkını haiz bulunanlardan birinin şikâyeti üzerine, her bir bent kapsamına giren fiiller dolayısıyla iki yıla kadar hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılırlar.
II - Tüzel kişilerin cezai sorumluluğu
MADDE 63- (1) Tüzel kişilerin işlerini görmeleri sırasında bir haksız rekabet fiili işlenirse 62 nci madde hükmü, tüzel kişi adına hareket eden veya etmesi gerekmiş olan organın üyeleri veya ortakları hakkında uygulanır. Haksız rekabet fiilinin bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, tüzel kişi hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine de karar verilebilir.”
Av. Gülden Mehmed ALTIN
Kaynakça:
- Tunalı, İsmail, Tasarım Felsefesine Giriş. İstanbul 2002, s. 1.
- Güneş, İlhami. Endüstriyel Tasarım Tescilinin Sağladığı Hukuksal ve Cezai Koruma ile Uygulama Sorunları. FMR C. 7 S. 3. 2007. s. 13.
- Karahan, Sami; Suluk, Cahit; Saraç, Tahir; Nal, Temel, Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları. Ankara 2012., s.285.
