Özgün Law Firm

1. Giriş

Göç konularındaki küresel ve bölgesel gelişmelerin etkisi ve YUKK'un yürürlüğe girmesiyle Türk yabancılar hukukunda meydana gelen köklü değişiklikler ve yeni yaklaşımlar sonucunda yabancıların çalışma izinlerini düzenleyen mevzuatın da yeniden ele alınması gündeme gelmiştir. Bu çerçevede 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu'yla (UİK) çalışma hayatında yeni bir düzenlemeye gidilmiş, 4817 sayılı Kanun on üç yıl sonra yürürlükten kaldırılmıştır. [1]

Yeni bir kanuna duyulan ihtiyaç açıklanırken, uluslararası işgücüne ilişkin politikaların belirlenmesi, uygulanması, izlenmesi, yabancılara verilecek çalışma izni ve çalışma izni muafiyetlerine dair iş ve işlemlerde izlenecek usul ve esasların, yetki ve sorumlulukların ve uluslararası işgücü alanındaki hak ve yükümlülüklerin düzenlenmesi olduğu belirtilmiştir. Kanun'un kapsamını ise Türkiye'de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan, bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olan, staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar; Türkiye'de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınır ötesi hizmet sunucusu yabancılar; yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişiler ile çalışma izninden muaf tutulan yabancılar oluşturmaktadır.

Kanun'un öncelikle üzerinde durduğu konu, uluslararası işgücü politikasının belirlenmesidir. Uluslararası işgücü politikası, uluslararası işgücü hareketliliği, bölgesel gelişmeler, istihdam ve çalışma hayatına ilişkin gelişmeler, sektörel ve ekonomik dönemsel değişiklikler, kalkınma plan ve programları, diğer ülkelerle olan ikili ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkiler, Türkiye'nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar ve uluslararası sözleşmeler, kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı dikkate alınarak belirlenecektir.

Aşağıda, bugün yürürlükte olan düzenlemeler çerçevesinde yabancıların Türkiye'de çalışma hakkı elde edebilmelerine yönelik ilkeler ve izin süreçleri hakkında bilgiler verilecektir.

2.  Çalışma Alanındaki Sınırlamalar

Çalışma izinleri, tarım, sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek, işkolu veya mülki ve coğrafi alan itibarıyla belirli bir süre için sınırlandırılabilecektir. İş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür bu sınırlandırmada belirleyici rol oynayacaktır.

Yabancılar, yukarıdaki sınırlamalara ek olarak, sadece Türk vatandaşları tarafından yapılabilecek mesleklerde ve iş kollarında çalıştırılamamaktadır. Türk vatandaşlarına özgülenen ve yabancıların çalışamayacağı meslekler ve iş kolları şunlardır:

Diş tabipliği, dişçilik, hastabakıcılık, Eczacılık, Veterinerlik, Özel hastanelerde sorumlu müdürlük, Avukatlık, Noterlik, Serbest muhasebeci mali müşavirlik Özel veya kamu kuruluşlarında güvenlik görevlisi, Kara sularında balık, istiridye, midye, sünger, inci, mercan ihracı, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık, çarkçılık, katiplik, tayfalık, deniz bakkallığı, iskele, rıhtım hamallığı ve her türlü deniz esnaflığı vb. Gümrük müşavirliği, Turist rehberliği. [2]

3. ÇALIŞMA İZNİNE İLİŞKİN İLKELER

3.1. Çalışma İzninde Yetki ve Yükümlülük

Çalışma izni, uluslararası işgücü politikası esas alınarak, Çalışma Bakanlığı tarafından resmi bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye'de çalışma ve ikamet hakkı veren izindir.

Türkiye'nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar, uluslararası sözleşmeler veya kanunla çalışma izninden muaf tutulan yabancılar hariç olmak üzere, Türkiye'de çalışacak yabancıların çalışma izni almaları zorunludur.

Türkiye'deki bir şirketin sermayedarı veya yönetim kurulu üyesi gibi pozisyonlarda olan yabancıların aynı zamanda 'yabancı çalışan' olarak izin alıp almayacakları konusu zaman zaman tartışıldığından, konuya Kanun'da açıklık getirilmiştir. Buna göre, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca kurulmuş olan, limitet şirketlerin şirket ortağı olan müdürleri, anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyeleri, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortakları da çalışma izni alarak çalışabileceklerdir. [3]

 

 

4. Çalışma İzni Türleri

4.1. Süreli Çalışma İzni

Çalışma izni başvurusunun değerlendirilmesinden sonra çalışma izni verilmesi uygun görüldüğü takdirde ilk çalışma izni, iş veya hizmet sözleşmesini aşmamak koşuluyla, en çok bir yıl geçerli olacak şekilde verilir. Çalışma izni süresi aynı işverene bağlı olarak uzatılacaksa, ilk kez uzatılmada en çok iki yıl, sonraki uzatmalarda en çok üç yıl olabilmektedir. Çalışma izni olup, farklı bir işveren yanında çalışmak üzere yapılan uzatma başvuruları ilk kez yapılan başvuru olarak değerlendirilir. Kanun'da bu şekilde verilen çalışma izinleri için bir isimlendirme yapılmamıştır ancak bir, iki ve üç yıllık sürelerle düzenlendiği dikkate alınırsa, bu izinden "süreli çalışma izni" olarak söz etmek mümkündür.

4.2. Süresiz Çalışma İzni

Süresiz çalışma izni, Türkiye'de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan yabancıların başvurabildiği çalışma iznidir. Yabancının uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl çalışma iznine sahip olması süresiz çalışma izni için ön koşul olmakla birlikte, iznin mutlaka verileceği anlamına gelmemektedir. Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan yararlanabilmektedir. [4]

4.3. Bağımsız Çalışma İzni

Türkiye'de kendi adına ve hesabına çalışacak profesyonel meslek mensubu yabancılar, bağımsız çalışma izni alarak çalışabilmektedir. Profesyonel; bir işi kazanç sağlamak amacıyla yapan kimsedir. Profesyonel meslekler diğer iş ve mesleklerden bazı özelliklerinden dolayı farklılık göstermektedir. Bunlar, toplumun bazı kesimlerince talep edilen ihtiyaçları karşılayabilecek bilgiye yüksek düzeyde eğitim alarak ulaşmayı, meslekle ilgili sürekli öğrenim bilincine sahip olmayı ve etik kurallar çerçevesinde faaliyet göstermeyi gerektirmektedir. [5]

Bağımsız çalışma izninin verilmesinde; yabancının eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye'deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı etkili olmaktadır. Ayrıca, Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca birtakım ölçütler de belirlenebilmektedir. Kanun’da bağımsız çalışma izninin belirli bir süreyle verileceği hüküm altına alınmış olmakla birlikte, ilk izin ve uzatma süreleriyle ilgili ayrıntı bulunmamaktadır.

4.4. Turkuaz Kart

Uluslararası işgücüne ilişkin politikaların belirlenmesi, uygulanması, izlenmesi ile yabancılara verilecek çalışma izni ve çalışma izni muafiyetlerine dair konuları düzenleyen Uluslararası İşgücü Kanunu'nun dikkat çekici düzenlemelerinin başında turkuaz kart uygulaması gelmektedir.

Turkuaz kart; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlar ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlar ya da ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler ile nitelikli yabancı olarak değerlendirilen kişilere verilir. Bu çerçevede; yabancının eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye'deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ve Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenen ölçütler dikkate alınır .

Turkuaz kart uygulamasında ilk üç yıl, geçiş dönemidir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, geçiş dönemi içinde işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilecektir. Bu süre sonunda koşullar olumluysa, geçiş dönemi sonlandırılır ve kalıcı izin dönemine geçilir. Kalıcı döneme geçiş için otomatik bir sistem söz konusu olmayıp, kart sahibi yabancının başvurusu gerekmektedir. Başvuru, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren başlar ve geçiş süresi dolmadan yapılmış olması gerekir. Süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin yapılan başvuru reddedilir ve turkuaz kart geçersiz hale gelir. Bu arada, geçici koruma sağlanan yabancılar turkuaz kart uygulamasından yararlanamamaktadır. [6]

5. Çalışma İzni Muafiyeti

Türkiye'de bir kısım yabancılara çalışma izni alma yükümlülüğü uygulanmaz. Anonim şirketlerin Türkiye'de ikamet etmeyen yönetim kurulu üyeleri, diğer şirketlerde ise yönetici sıfatı olmayan ortaklar ile Türkiye'de gerçekleştirdiği faaliyetleri yüz seksen gün içinde doksan günü geçmeyen sınır ötesi hizmet sunucuları, çalışma izni muafiyetinden yararlanabilmektedir.

Çalışma izni muafiyetinde başvuru şartları ve işlemleri, bunların kapsamı, türü, süreleri ile bu grupta yer alan yabancılar ve çalışma alanları konusunda yönetmelikte yer alacak ilkeler belirleyici olacaktır. Bununla birlikte Kanun, çalışma izni muafiyeti kapsamına alınacak bazı yabancıları ve çalışma alanlarını belirlemiş bulunmaktadır.

 Buna göre; [7]

1. Yabancı ülkelerin Türkiye'deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerine bağlı birim olarak faaliyet gösteren okullarda, kültür kurumlarında ve din kurumlarında görevli yabancılar,

2. Yabancı ülkelerin Türkiye'deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinde diplomatik kadro üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi, 3. Türkiye'deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak görev yapan kişilerin özel hizmetinde çalışan yabancılar, Çalışma izninden muaftır.

Çalışma izni muafiyeti, çalışma izni türleri içinde sayılmamış olsa da başvuru ve izin alma prosedürlerinin uygulanıyor olması ve belge düzenlenmesi gibi bürokratik işlemler söz konusudur. Çalışma izni muafiyeti kapsamındaki süreler, uzun dönem ikamet izni veya süresiz çalışma iznine geçişte dikkate alınmamaktadır.

Çalışma izni muafiyeti belgesi için başvuru, yurt içinde doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına, yurt dışında yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri ya da başkonsolosluklarına yapılabilmektedir. Yurt dışından yapılan başvurular Bakanlığa iletilir.

6. Çalışma İzni Başvurusu ve Değerlendirilmesi

6.1. Çalışma İzni Başvurusunun Yapılması

Çalışma izni başvurusu hem Türkiye içinden hem de yurt dışından yapılabilmektedir. Başvuru yurtiçinde doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına, yurt dışında ise Bakanlığa iletilmek üzere yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri veya başkonsolosluklarına yapılabilmektedir.

Başvurunun değerlendirilmesi sırasında uluslararası işgücü politikası, gerek görülürse ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının görüşleri ve çalışma izni puanlama sistemi dikkate alınır. Başvuruların değerlendirilmesi normal koşullarda otuz gün içinde tamamlanır.

Çalışma izni başvurusunun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ya da büyükelçilik veya başkonsolosluklara yapılması zorunluluğunun bir istisnasını, bazı yabancılar için başvurunun Dışişleri Bakanlığına da yapılabilmesi oluşturmaktadır. Bu çerçevede, yabancı ülkelerin Türkiye'deki diplomatik ve konsüler temsilcilikleriyle ya da Türkiye'deki uluslararası kuruluşlarla ilişkili olan aşağıdaki yabancıların çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti başvuruları Dışişleri Bakanlığına yapılmaktadır:

1. Bağlı birim olarak faaliyet gösteren okullarda, kültür kurumlarında ve din kurumlarında görevli yabancılar [muafiyet başvurusu]

2. 18.04.1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ile 24.04.1963 tarihli Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi kap- samında bağlı birim sayılmayan okul, kültür veya din kurumlarında görevli yabancılar [çalışma izni başvurusu]

3. Diplomatik kadro üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi; Türkiye'deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak görev yapan kişilerin eş ve çocukları; karşılıklılık esasına veya ilgili ülkeyle yapılmış bulunan ikili anlaşmaya göre belirlenmiş yakınları; yine bunların özel hizmetinde çalışan yabancılar [muafiyet başvurusu].

Dışişleri Bakanlığına yapılan söz konusu başvurulardan uygun bulunanlar, çalışma izni verilmesi ya da çalışma izni muafiyeti tanınması amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına iletilir. Söz konusu yabancılara çalışma izni verilmesi veya çalışma izni muafiyeti tanınabilmesinde İçişleri Bakanlığının olumlu görüşünün aranması gerekmektedir.

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu kapsamında çalışacak yabancılar çalışma izni başvurularını Ticaret Bakanlığına yaparlar. Bakanlık, çalışma izni verilebileceğine ya da verilmemesi gerektiğine dair görüşünü Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına iletir. [8]

6.2. Ön İzin

Mesleki yeterlilik gerektiren sağlık hizmetlerinde çalışacaklar için Sağlık Bakanlığından, eğitim hizmetlerinde çalışacaklar için Milli Eğitim Bakanlığından, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 34'üncü maddesi uyarınca öğretim elemanı olarak çalışacaklar için Yükseköğretim Kurulundan, 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat kapsamında Ar-Ge merkezi belgesi olan firmalarda Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancılar için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından çalışma izni başvurusunun değerlendirilmesi amacıyla uygun görüş alınması gerekmektedir.

Uluslararası İşgücü Kanunu'nda uygun görüş alma işlemi "ön izin" olarak ifade edilmiştir. Sağlık ve eğitim hizmetlerinde ön izin alınması gereken mesleklerin neler olduğu Sağlık ve Millî Eğitim Bakanlığının görüşleri doğrultusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca ayrıca belirlenmektedir.

Çalışma izninin verilmesinde ön izin alınması zorunlu olan hizmet alanlarında çalışan yabancıların, çalışma izni uzatma başvurularında da yine ön izin alınması koşulu bulunmaktadır. [9]

6.3. Çalışma İzni Başvurusunun Reddi

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, doğrudan veya dış temsilcilikler kanalıyla gerçekleştirilen başvuruları aldıktan sonra yapacağı değerlendirmede, aşağıda sayılan hususlardan birinin veya birkaçının varlığını tespit ettiğinde çalışma izni vermez.

1. İlgili kurum ve kuruluşların görüşleri, bölgesel ve küresel gelişmeler ile ulusal gereklilikler doğrultusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenen, Türkiye'nin yabancı istihdamına ilişkin işgücü politikalarına uygun olmama

2. Başvuruyu sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapma

3. Türk vatandaşı yerine yabancı çalıştırma gerekçesini yeterli görmeme

4. Yabancılara yasaklanmış mesleklerde çalışma izni talebinde bulunma

5. Çalışılacak sektörün gerektirdiği nitelik ve uzmanlığı taşımama

6. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenmiş değerlendirme ölçütlerini karşılamama

7.  YUKK'un 7'nci, 15'inci ve 54'üncü maddeleri kapsamına girme

8.  Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından sakıncalı bulunma

9. Türkiye Cumhuriyeti'nin tanımadığı veya diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşlarından olma

10. Başvuruyu süresi içinde yapmama

- Eksik bilgi ve belgeleri zorunlu olan süre içinde tamamlamama

Ön izin alınmasının zorunlu olduğu hizmet alanlarına ilişkin çalışma izni başvurularında, çalışılacak sektörün gerektirdiği nitelik ve uzmanlığın taşınıp taşınmadığına bakılmaz. Zira ön izin, aynı zamanda çalışma izin talebinde bulunan yabancının çalışacağı alandaki nitelik ve uzmanlığa sahip olduğu anlamına gelmektedir.

Uluslararası İşgücü Kanunu'nda, yabancı uyruklu öğretim elemanı olarak çalışacakların başvurularının ne şekilde değerlendirileceği ele alınmıştır. Buna göre, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 34'üncü maddesi uyarınca çalışacak yabancı uyruklu öğretim elemanlarının çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, Uluslararası İşgücü Kanunu'nun 7'nci maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları ile 9'uncu maddesinin (f), (g) ve (g) bentleri saklı kalmak üzere birinci fıkrasının uygulanmayacağı belirtilmiştir.

Yukarıda atıf yapılan madde ve bentler çerçevesinde, hakkında söz konusu Kanun'un 9'uncu maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanmayacak haller şu şekilde oluşmaktadır:

1. Uluslararası işgücü politikası

2. İlgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının görüşleri

3. Çalışma izni puanlama sistemi

4. Türkiye'nin yabancı istihdamına ilişkin işgücü politikalarına uygun olmama

5. Başvuruyu sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapma

6. Türk vatandaşı yerine yabancı çalıştırma gerekçesini yeterli görmeme

7.Yabancılara yasak mesleklerde çalışma izni talebinde bulunma

8. Çalışılacak sektörün gerektirdiği nitelik ve uzmanlığı taşımama

9. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenmiş değerlendirme ölçütlerini karşılamama

10. Başvuruyu süresi içinde yapmama

-Eksik bilgi ve belgeleri zorunlu olan süre içinde tamamlamama [10]

6.4. Çalışma İzni ve Çalışma İzni Muafiyetinin İptali

Çalışma izni ve çalışma izni muafiyeti, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca iptal edilmediği sürece, düzenlendiği süreye bağlı olarak geçerlidir. Çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti şu hallerde iptal edilmektedir:

1. Yabancının veya işverenin talebi

2. Çalışma izni uygun görülen yabancının, çalışma izninin başladığı tarihten itibaren altı ay içinde Türkiye'ye gelmemesi

3.Pasaportun veya pasaport yerine geçen belgenin geçerlilik süresinin bulunmaması

4. Çalışma izninin veya çalışma izni muafiyetinin, iznin veriliş amacı ve şekline aykırı olarak kullanılması

5. Çalışmanın herhangi bir nedenle sona ermesi

6. Çalışma izni başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının sonradan tespit edilmesi

7. Turkuaz kart sahipleri için uygulanan geçiş döneminde işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin istenen bilgi ve belgelerin sunulamaması ya da bunların uygun nitelikte olmaması

8. İçişleri Bakanlığınca, yabancının YUKK'un 7'nci, 15'inci ve 54'üncü maddeleri kapsamında olduğunun bildirilmesi

9. Süreli çalışma izinlerinde aralıksız olarak altı aydan, bağımsız ve süresiz çalışma izinlerinde ise aralıksız olarak bir yıldan uzun süre Türkiye dışında kalınması

10. Turkuaz kart sahibi yabancı için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen yurt dışında kalış süresinin aşılması. [11]

7.  İstisna Kapsamında Çalışma İzni Verilebilecek Yabancılar

 Uluslararası İşgücü Kanunu, bazı yabancılar için çalışma izninin türü, süresi, başvuru usul ve esasları ile başvurunun değerlendirme ölçütleri bakımından istisna getirmektedir. Kanun'un uygulamasını göstermek üzere çıkarılacak yönetmelikte belki de en fazla açıklanması gereken konuların başında söz konusu istisnalara ilişkin düzenlemeler gelmektedir. Uluslararası işgücü politikasına uygun olma dışında, pek çok istisna detaylandırılmaya muhtaçtır.

Kanun'da yer aldığı şekliyle istisna kapsamında çalışma izni verilebilecek yabancılar şunlardır:

1. Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli işgücü olarak değerlendirilenler

 2. Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilenler

3. Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye'de gerçekleştirilen bir projede istihdam edilenler

 4. İçişleri veya Dışişleri Bakanlıkları tarafından Türk soylu olduğu bildirilenler

5. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı olanlarda

6. Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşları

7. Uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici koruma sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti mağdurlar

8. Bir Türk vatandaşıyla evli olup Türkiye'de evlilik birliği içinde yaşayanlar

 9. Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye'deki temsilciliklerinde diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışanlar

10. Bilimsel, kültürel, sanatsal veya sportif alanındaki başarıları ile uluslararası düzeyde seçkin kişiler. [12]

 8. Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı

Doğrudan yabancı yatırımların özendirilmesi ve gerçekleştirilmesi amacıyla, özellik gösteren doğrudan yabancı yatırımlarda istihdam edilecek yabancı uyruklu kilit personel için kolaylaştırılmış bir izin sistemi getirilmiştir.

Kolaylaştırılmış çalışma izni sistemi içinde değerlendirilecek kilit personel şunlardır:

1. Şirketin üst yönetiminde ya da yürütme pozisyonunda bulunmak, şirketin tamamını veya bir bölümünü yönetmek, şirketin denetçilerinin, idari veya teknik personelinin işlerini denetlemek veya kontrol etmek, şirkete yeni personel almak ya da mevcut personelin işine son vermek veya bu konularda teklif yapmak görevlerinde bulunan veya bu konularda teklif yapmak ya da mevcut personelin işine son vermek veya bu konularda teklif yapmak görevlerinde bulunan veya konularda yetki sahibi şirket  ortağı, yönetim kurulu başkanı, yönetim kurulu üyesi, genel müdür, genel  müdür yardımcısı, şirket müdürü, şirket müdür yardımcısı ve benzeri mevkilerde görev yapanlar

2. Şirketin hizmetleri, araştırma cihazları, teknikleri ya da yönetimi için temel sayılan bilgiye sahip olanlar

3. Şirketin irtibat bürolarında, yurt dışındaki ana şirket tarafından adına yetki tan belgesi düzenlenen kişiler

Özellik gösteren doğrudan yabancı yatırımlarda istihdam edilecek kilit personel statüsündeki yabancılar, çalışma izni başvurusunu yurt dışında uyruğunda bulundukları veya daimî ikamet ettikleri ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine, yurt içinde doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapabilmektedirler. [13]

9. Yabancı Öğrenciler

Türkiye'de sadece üniversitelerin örgün öğretim programlarındaki ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin çalışabilmesine izin verilmektedir. Ön lisans ve lisans öğrencileri bu haklarını öğrenimlerinin ilk yılını tamamladıktan sonra çalışma izni alarak kullanabilmektedir. Lisansüstü ve doktora öğrencileri için bir yıllık bekleme koşulu bulunmamaktadır.

Ön lisans ve lisans öğrencilerinin çalışma hakkına ilişkin kurallar İçişleri Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıkları tarafından ortaklaşa belirlenmektedir Yabancıların çalışma hayatını düzenleyen UİK'de ön lisans ve lisans öğrencilerinin çalışma hakkına ilişkin kuralların Göç Politikaları Kurulunca belirlenen esaslar çerçevesinde İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirleneceği şeklinde yer alan ifadenin YUKK'ta yapılan son değişiklikler çerçevesinde ele alınması gerekecektir.

Çalışma izninin ikamet izni yerine geçeri olduğu dikkate alındığında (YUKK, md. 27), çalışma izni alan yüksek lisans veya doktora öğrencilerin çalışma izni sürelerinin tamamının ikamet izni süreleri toplamına katılması, aynı dönem için geçerli olan öğrenci ikamet izni süresinin ise hesaplama dışında tutulması gerekecektir. Kaldı ki çalışma izninin geçerli olduğu süre içinde ikamet izni alma yükümlülüğü kalkmaktadır.

Yabancı öğrencilerin çalışma izinleriyle ilgili düzenlemeler getiren UİK'un bir yıl içinde çalışma izni başvurusu yapıldığında başvuru değerlendirmeye 19'uncu maddesinin beşinci fıkrasına göre lisans mezuniyet tarihinden itibaren alınmaktadır. Buradaki sınırlamadan, bir yıl içinde çalışma izni almak için başvurmayan mezunların Türkiye'de artık çalışamayacakları anlamı çıkarılmamalıdır. Şayet bir yıl dolduktan sonra başvuru yapılmışsa başvurular genel çalışma izni prosedürleri çerçevesinde değerlendirilmektedir. [14]

10.  Mavi Kart Sahipleri

Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun 28'inci maddesi kapsamında doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoylarına düzenlenen mavi kart, hukuken yabancı olmalarına rağmen sahiplerine izin almadan çalışabilme hakkı tanımaktadır. Tanınan bu hak bazı alanlarda sınırlandırılmıştır. Söz konusu kişiler, kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olma durumu hariç, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevinde alışamamaktadırlar.

11. ÇALIŞMA İZNİ ALMADAN ÇALIŞMA VE ÇALIŞTIRMA

Türkiye'deki çalışma hayatının yabancılar için belli kurallarla düzenlenmesinin temel amacı, yabancıların ihtiyaç duyulan alanlarda kayıtlı ve güvenceye dayalı çalışabilmelerini sağlamaktır. Bu bakımdan izinsiz ve kayıt dışı istihdamla mücadelenin önemli bir parçasını da denetleme oluşturmaktadır. UİK kapsamındaki yabancıların ve işverenlerin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediklerinin tespiti için aşağıdaki kamu personeli görevlendirilmiştir:

1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri

2. Sosyal Güvenlik Kurumu müfettişleri

3. Sosyal güvenlik denetmenleri

Bunların dışında, kamu idarelerinin denetim elemanları ile kolluk kuvvetlerine, kendi mevzuatları gereğince yaptıkları denetim, inceleme ve kontrol sırasında karşılaşacakları izinsiz çalışmaya ilişkin hususları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirme görevi verilmiştir.

Adı geçen Kanun'da belirlenen kuralların dışında çalıştığı tespit edilen göçmen işçilere

Ve bunları çalıştıran işverenlere aynı Kanun'un 23'üncü maddesi uyarınca, çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanmakta, ayrıca sınır dışı işlemleri için konu İçişleri Bakanlığına bildirilmektedir. [15]

12. Yabancının Çalışma İzni İçin Online Başvuru Nasıl Yapılır?

Yurt dışı başvurularında ikinci, yurt içi başvurularında ise birinci basamak olarak online başvuru yer alır. 2010 yılında yabancıların çalışma izni alınmasına ilişkin sistem kurulmuştur. Kanunun belirttiği üzere, yabancı çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti başvuruları bu sistem üzerinden yapılacaktır.

Çalışma izinlerinde resmi bir başvuru olarak e-Devlet sistemi üzerinden bir başvuru yapılır. Bağımsız çalışma izni dışında online başvuru işveren tarafından veya işveren tarafından yetkili kılınmış bir vekil aracılığı ile yapılabilir. Sisteme erişim e-Devlet kapısı (www.turkiye.gov.tr) üzerinden sağlanabileceği gibi direkt olarak bakanlığın internet sitesine de (www.csgb.gov.tr/uigm) başvurulabilir.

Elektronik sisteme geçilmesi ile zorunlu olarak KEP uygulaması başlamıştır. Dolayısı ile, bağımsız çalışma izni başvurusunda bulunan yabancı, diğer hallerde işveren KEP adresine sahip olması gerekir. Şunu da belirtmekte fayda vardır ki; e-Devlete sadece Türk vatandaşları tarafından erişim sağlanabildiği için yabancı eğer bağımsız çalışan olarak başvuruda bulunacak ise bir Türk Vatandaşına vekâlet vermek suretiyle başvurusunu yapması gerekecektir. [16]

Online başvurunun adımlarını sıralayacak olursak;

1. Aşama: E-Devlete giriş şartlarının yerine getirilmesi,

2. Aşama: E-Devlet kapısı veya direkt bakanlığın internet sitesinden sisteme erişim sağlanması,

3. Aşama: İşveren kaydının oluşturulması,

4. Aşama: Yabancıya ait bilgilerin doldurulması,

5. Aşama: Fotoğraf ve belgelerin yüklenmesi,

6. Aşama: E-imza kullanılarak başvurunun tamamlanması.

13. Yabancının Çalışma İzni Başvurusunda Hangi Belgeler Gerekmektedir?

Çalışma izni için ilk başvuruda bulunurken birtakım belgelerin hazırlanması gerekmektedir. Yabancı bakımından hazırlanması gereken belgeler şu şekildedir;

1. İşveren ve yabancı tarafından imzalanmış iş sözleşmesi,

2. Pasaport sureti,

3. Türkçe tercümesi yeminli mütercim veya resmi makamlarca onaylı Diploma veya Geçici Mezuniyet Belgesi sureti [ev hizmetlerinde zorunlu değildir],

4. Son ay 6 içerisinde çekilmiş biyometrik fotoğraf,

5. İkamet izni [yurt içinden yapılacak başvurularda istenir].

İşveren tarafından hazırlanması gereken belgeler ise;

1. Kuruluşun en son sermaye ve ortaklık yapısını gösteren Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi.

2. Son yıla ait, vergi dairesi veya yeminli mali müşavir onaylı bilanço ve kar/zarar tablosu.

Ön izin belgesi:

– Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir özel eğitim kurumu ise Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yabancının mesleki yeterliliğini gösteren izin belgesi.

– Sağlık Bakanlığı’na bağlı bir özel eğitim kurumu ise Sağlık Bakanlığı tarafından yabancının mesleki yeterliliğini gösteren izin belgesi.

– YÖK’e bağlı özel bir eğitim kurumu ise ilgili kurumda çalışacak öğretim görevlisi için Yükseköğretim Kurumu’ndan alınmış izin belgesi.

– Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancılar için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından alınmış izin belgesi gerekmektedir.

İzin, Ruhsatname veya Kuruluş Belgesi:

– Yabancı istihdam edecek özel öğretim kurumları için, Millî Eğitim Bakanlığından alınmış “Kurum Açma ve Öğretime Başlama İzni” ve “Ruhsatname”.

– Yabancı istihdam edecek özel sağlık kurumları için, İl Sağlık Müdürlüğü’nden alınmış Faaliyet İzin Belgesi.

– Turizm işletme belgesi bulunan işyerlerinde istihdam edilecek yabancılar için Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınmış İşletme ve Yatırım Belgesi, belgeli işletme değil ise Ticaret odasından alınmış Faaliyet Belgesi.

– İrtibat bürolarında istihdam edilecek yabancılar için Ekonomi Bakanlığı’ndan alınmış faaliyet izni şeklindedir.[17]

Uygulama Yönetmeliğinin 15’inci maddesinde de açıkça belirtildiği üzere, bakanlık tarafından istenen bu belgeler online ortamda iletilecek olup; ayrıca elden ya da posta yoluyla ayrıca gönderilmesine gerek yoktur.[18]

Stj. Av. Shiva Malkoç

Kaynakça:

1. RG, 13.08.2016, Sayısı:29800

2. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular] ,2023, S327

3. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular], Ankara ,2023, S327

4. Bkz. YUKK, md.44

5. H. Şebnem Seçer, Profesyonel Mesleklere ve Profesyonel Bireylere Güven, Erişim:11.06.2018

6. UİK, Md.11/6.

7. UİK, Md. 14/1,14/2

8. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 332

9. UİK, Md. 8/5

10. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 334

11. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 335

12. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 341

13. UİK, Md. 7-8

14. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 343

15. Asra, Dr. Aydoğan, Yabancılar Hukuku [Temel Konular],2023, S 345

16. Öztürk, Ali İhsan, “6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu Uyarınca 100 Soruda Yabancı Uyrukluların Türkiye’de Çalışması”, S. 64, Seçkin, 2018.

17. https://www.csgb.gov.tr/uigm/belgeler/izin-degerlendirme-sureci/

18. Yıldızhan, İsmail, “6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanununa Göre Yabancıların Çalışma İzni Alma Şartları ve Usulü”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.