1. Giriş
Yabancıların Türk Vatandaşlığı
kazanmasının birkaç yolu bulunmaktadır. Bunlardan en doğalı doğum yoluyla Türk
Vatandaşlığının kazanılması olarak belirtilebilir. Evlilik birliği içerisinde
bulunan Türk ana veya babadan doğan çocuk bu yolla Türk vatandaşlığını kazanmış
olacaktır. Evlilik dışı hallerde de Türk ana veya baba ile soy bağının
kurulması sonucu çocuk Türk vatandaşlığını kazanacaktır. Bir diğer yol, Türk
vatandaşı tarafından evlat edinilen kişinin gerekli şartları taşıması halinde
Türk vatandaşlığını kazanması mümkün olabilecektir. Sayılan yollarla sınırlı
kalmayacak şekilde evlenme yoluyla da Türk vatandaşlığının kazanılması
mümkündür. Türk vatandaşı ile evliliği üç yıldır devam eden yabancının diğer
şartları da sağlaması halinde vatandaşlığı kazanması söz konusu olabilecektir.
İşbu makalemizin konusunu oluşturan Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanılmasına ilişkin esaslar Türk Vatandaşlığı Kanunu madde 10 ve madde 11’de düzenlenmektedir. İlgili kanununun onuncu maddesi şu şekildedir; “(1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, bu Kanunda belirtilen şartları taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir. Ancak, aranan şartları taşımak vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamaz.”
2. TVK Madde 10 (Yetkili makam
kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması)
Belirttiğimiz üzere, Türk
vatandaşlığının genel yolla kazanılması hususu Türk Vatandaşlığı Kanunu madde
10 ve madde 11’de düzenlenmektedir. İşbu yol, uzun süreli ikamet izni ile Türk
vatandaşlığının kazanılması olarak da adlandırılabilir. Madde 10 uyarınca
kanunda belirtilen şartları sağlayan yabancının yetkili makam kararı ile Türk
vatandaşlığını kazanmasının mümkün olabileceği düzenlenmiştir.
Kanun lafzından açıkça anlaşıldığı
üzere, yabancının sayılan şartlara haiz olması tek başına vatandaşlık
kazanımına yetmeyecektir. İlgili hükmün ilk fıkrasının ikinci cümlesinde de bu
husus açıkça belirtilmiştir. Dolayısıyla, makalemizin ilerisinde ele alacağımız
şartları sağlayan yabancı doğrudan vatandaşlık kazanamayacak, gerekli
başvurunun eksiksiz yapılması sonucu yetkili makamın değerlendirmesi ve
inisiyatifi sonucu vatandaşlık elde edebilecektir.
Başvuru bakımından değerlendirmeye
yetkili makam İçişleri Bakanlığı’dır. Dolayısıyla son kararı İçişleri
Bakanlığı’nda olup, kabul ve ret kararları bakanlıkça verilebilecektir. Genel
yolla, yani uzun süreli ikamet yoluyla Türk vatandaşlığı kazanmak isteyen
yabancının sağlaması gereken koşullar TVK madde 11’de düzenlenmiştir.
3. TVK Madde 11 (Başvuru için aranan
şartlar)
Belirttiğimiz üzere, yabancının işbu
hükümde belirlenen şartları taşıyor olması kesin olarak Türk vatandaşlığını
kazanacağı anlamına gelmeyecektir. TVK madde 11’de genel yolla Türk
vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin belirlenen şartlar incelenecektir. TVK
madde 11 hükmü aşağıdaki gibidir;
“(1) Türk vatandaşlığını kazanmak
isteyen yabancılarda;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise
Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru
Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c)
Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel
sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar
Türkçe konuşabilmek,
g) Millî
güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak,
şartları aranır.”
3.1. Yabancının ergin ve ayırt etme
gücüne sahip olması
Aranan ilk koşul yabacının ergin ve
ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Hükümde de belirtildiği üzere erginlik
ve ayırt etme gücüne haiz olunması kıstasları yabancının milli kanununa göre
belirlenecektir. Yabancının vatansız olması halinde ise bu hususlar Türk
kanunlarına göre belirlenecektir.
3.2. Başvuru tarihinden geriye doğru
Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek
Yetkili makam kararıyla Türk
vatandaşlığının kazanılması için kanunda aranan ikinci koşul, başvuru
tarihinden geriye doğru yabancının Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmiş
olmasıdır. İşbu kıstas, yabancının Türkiye’de yerleşim niyeti olduğuna dair bir
kanıt olmakta ve önem arz etmektedir. Dolayısıyla kanun hükmü açık olmasa da
her türlü ikamet izni bu unsuru sağlayamayacaktır.
3.2.1. İkamet Unsuru (Türkiye’de
yerleşim niyeti)
Öncelikle hükümde bahsi geçen “ikamet”
koşulu hiç kuşkusuz yasal bir ikamet iznine işaret etmektedir. Dolayısıyla
geçerli bir ikamet iznine sahip olmayan yabancı her nasılsa beş yıllık süreyi
sağlamış olsa da ilgili koşul karşılanmamış olacaktır.
Belirttiğimiz üzere bu kıstasın temel
amacı yabancının Türkiye’de yerleşim niyeti olduğunun belirlenmesidir. Türk
Vatandaşlığı Kanunu’nda açıkça belirtilmese de Türkiye’de yerleşim niyetini
göstermeyen ikamet izinleri bu unsur kapsamında değerlendirilemeyecektir.
TVK Yönetmeliği md. 16/2-c’de; “Yasal
ikamet izni olmaksızın veya yasal olmakla birlikte Türkiye’de yerleşme niyetini
göstermeyen; sığınma veya iltica başvuru sahibi, sığınmacı, öğrenim, turistik,
öğrenim gören çocuğuna refakat, tedavi gibi amaçlarla ikamete bağlandığı
anlaşılan, … kişilerin başvurusu kabul edilmez ve bu husus yazılı olarak
ilgilisine bildirilir.” denildiğinden, bazı yasal ikamet izinleri ile beş
yıllık süre koşulu sağlanmış olunsa da bu ikamet izinleri yapıları gereği
Türkiye’de yerleşim niyetini göstermeyeceğinden ilgili koşulu sağlamayacaktır.
Sonuç olarak, TVK Yönetmeliği md.
16/2-c ve md.71/1-ç’nin yerleşme niyeti ile ikamet kriteri gereğince YUKK’ta
sayılan ikamet izni çeşitlerinden yalnızca uzun dönem ikamet izni veya aile
ikamet iznine sahip yabancıların bu hüküm koşulunu sağlayabileceği anlaşılmaktadır[1]. Bunlar
dışında YUKK’ta sayılan ikamet izinleri yerleşim niyetini göstermeyeceğinden,
ilgili koşulu sağlamada rol oynayamayacaktır.
3.2.2. Beş Yıllık Süre
Türkiye’de belirttiğimiz koşullarda
kesintisiz olarak ikamet eden yabancının Türkiye’ye entegre olduğunun kabul
edilmesi için kanun koyucu beş yıllık süre belirlemiştir. Yetkili makam
kararıyla genel yoldan vatandaşlık kazanma başvurusunda bulunacak yabancının
başvuru yapacağı tarihte Türkiye’deki ikametinin kesintisiz beş yılı doldurmuş
olması gerekir. Belirtmek gerekir ki başvuru tarihinde kesintisiz beş yıllık
ikamet süresi dolmamış fakat başvurunun sonuçlanmasına kadar geçecek sürede beş
yılı dolacak yabancı işbu koşulu sağlamış olmayacaktır. Hükümde açıkça “başvuru
tarihinden geriye doğru” denmektedir. Dolayısıyla başvuru tarihinde
halihazırda bu sürenin dolmuş olması gerekir.
3.2.3. Sürenin Kesintisiz Olması
Belirtmek gerekir ki, kanunda aranan
kesintisizlik unsuru yabancının beş yıl boyunca ülke dışına çıkmaması anlamına
gelmemektedir. TVK Yönetmeliği md. 71/1-b’de, “Türk
vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı, aranan ikamet süresi içinde toplam
altı ayı geçmemek üzere Türkiye dışında bulunabilir. Türkiye dışında geçirilen
toplam altı ayı geçmeyen süre, öngörülen ikamet süresi içinde değerlendirilir.”
denilmek suretiyle, yabancının beş yıllık süre zarfında toplam altı ayı
geçmeyecek şekilde ülke dışında bulunmasının mümkün olacağı belirtilmiştir.
Dolayısıyla yabancının beş yıllık süre zarfı içerisinde toplam altı ayı
geçmeyecek şekilde ülke dışında bulunması kesintisizlik unsurunu
etkilemeyecektir.
3.2.4. Sürenin Tespiti
Başvuru tarihinden geriye beş yıllık
ikamet şartının sağlanması için gerçekleşmesi gereken koşullardan yukarıda
bahsetmiştik. Kesintisiz beş yıl ikamet koşulunun sağlandığının yetkili
makamlarca tespit edilmesi gereklidir. TVK Yönetmeliği Md. 71/1-a uyarınca,
yabancının Türkiye’de ne kadar süre ile ikamet ettiği ilgili il emniyet
müdürlüğünce verilen ikamet izni ve Türkiye’ye giriş ve çıkış tarihlerini
gösteren belge ile belirlenmektedir. Bu belge uyarınca belirttiğimiz unsurlara
haiz şekilde ikamet süresini tamamladığı anlaşılan yabancı işbu koşulu sağlamış
olacaktır.
3.3. Türkiye'de yerleşmeye karar
verdiğini davranışları ile teyit etmek
TVK Yönetmeliği md. 15/1-c’de sayılan
bazı davranışlar yabancının Türkiye’de yerleşme niyetini gösteren karineler
olarak belirlenmiştir. Örneğin “Türkiye’de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak,
yatırım yapmak, ticaret ve iş merkezini Türkiye’ye nakletmek, çalışma iznine
tabi olarak bir iş yerinde çalışmak ve benzeri davranışlarla teyit etmiş olmak
veya Türk vatandaşı ile evlenmek, ailece müracaat etmek, daha önce Türk
vatandaşlığını kazanmış olan ana, baba, kardeş ya da çocuk sahibi olmak veya
eğitimini Türkiye’de tamamlamak.” bunlardandır.
3.4. Genel sağlık bakımından tehlike
teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
Bir diğer koşul olarak, vatandaşlık
başvurusu yapan yabancının genel sağlık bakımından tehlike arz eden bir
hastalığı olmaması gerekir. Hükümde bahsi geçen hastalık herhangi bir hastalık
değil, tehlike arz eden ve bulaşıcı bir hastalık olması hususudur.
3.5. İyi ahlak sahibi olmak,
Yönetmelikte iyi ahlak sahibi olma
hususu şu şekilde belirtilmiştir; “Toplum içinde birlikte yaşamanın
gerektirdiği sorumluluk duygusu ile davranarak iyi ahlak sahibi olduğunu
göstermek, davranışları ile çevresine güven vermek, toplumca hoş karşılanmayan
ve toplum değerlerine aykırı kötü alışkanlığı bulunmamak.” Bu tanıma uyan
yabancı ilgili koşulu sağlamış olacaktır.
3.6. Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
Yönetmelikte yeteri kadar Türkçe
konuşabilmek hususu şu şekilde belirtilmiştir; “Toplumsal yaşama uyum
sağlayabilecek düzeyde Türkçe konuşabilmek.” Dolayısıyla temel seviyede
Türkçe konuşabilen yabancı bu koşulu sağlayacaktır. Yine kişinin bu yeterlilik
koşulunu sağlayıp sağlamadığının tespiti komisyon tarafından yapılacaktır.
3.7. Türkiye'de kendisinin ve bakmakla
yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,
Bir diğer şart yabancının geçimini
sağlayacak gelir veya mesleğe sahip olmasıdır. Yabancının bakmakla yükümlü
olduğu kişi olup olmadığı hususuna göre farklı değerlendirme yapılacaktır.
3.8. Millî güvenlik ve kamu düzeni
bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak
Yönetmelikte işbu kıstas detaylandırılmamıştır.
Madde gerekçesi incelendiğinde ise milli güvenlik bakımından tehlike teşkil
eden ve ülke bütünlüğü aleyhine faaliyet gösteren kişilerin Türk vatandaşlığı
kazanmasının işbu kıstas ile önüne geçilmek istenildiği anlaşılmaktadır.
4. Sonuç
Sonuç olarak, TVK madde 10 yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması halini düzenlemektedir. TVK madde 11 ise genel yolla vatandaşlığın kazanılmasının şartlarını düzenlemektedir. Yukarıda belirtilen ve tarafımızca açıklanan şartlara haiz olan yabancı Bakanlık kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilecektir.
Stj.
Av. Halit Ata Yıldırım
Kaynakça:
1. Yrd.
Doç. Dr. Cemil GÜNER, Yetkili Makam Kararıyla Genel Yoldan Türk Vatandaşlığının
Kazanılmasında Öğrenci Olmanın Etkisi, 2016,
2. 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu
3. Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun
Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik
