1. YAPAY ZEKÂ
Öncelikle yapay zekânın ne olduğunu açıklamakla başlayalım; görevleri yerine getirebilmek için insan ve hayvan zekâsı taklit edilerek yapılandırılan bir zekâ çeşididir. Topladığı bilgilerle makineler tarafından görüntülenir. Kademeli olarak kendini geliştirebilen sistemler olarak varlığını sürdürürler. [1] Algılama, düşünme, çözüm üretme, iletişim kurma, karar verme gibi fonksiyonlar sergilemesi beklenir. Bir taraf bu insan benzeri robotların dünyayı ele geçirebilecek olması konusunda endişe ederken diğer taraf ise birçok farklı sektöre fayda sağlayacağı fikrindedir.
Tarihçesine baktığımızda ise yapay zekâ ilk defa 1956 yılında üretilmiştir. 1950’li yıllarında sembolik konular araştırılırken, 1960’larda ABD Savunma Bakanlığı tarafından insan aklının taklit edilmesi hakkında eğitimler alınmaya başlandı. 1970’li yıllarda ise Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA) haritalama projesi hazırladı. 2003 yılında ise kişisel asistanlar üretilmeye başlandı ve şu an günümüzde halen gelişmeye devam etmektedir. [2]
2. PATENT
Patent; koruma şartlarını karşılayan bir buluş için düzenlenen belgedir. Bu buluşu kullanmak için buluş sahibine münhasır yetkileri verir. Verilen münhasır yetkiler ise başvuru tarihinden itibaren korunur.
Türkiye’de patentlenebilmesi için;
Öncelikle “bir buluşun ortada olması gerekir”,
İkinci olarak “buluş basamağı” içermelidir; Sınai Mülkiyet Kanunu 83 madde 4. Fıkrasında;
“Tekniğin bilinen durumu dikkate alındığında, ilgili olduğu teknik alandaki uzmana göre aşikâr olmayan buluşun, buluş basamağı içerdiği kabul edilir.”
şeklinde açıklanmıştır.
Üçüncü olarak bu buluş bir “yenilik” getirmelidir; tekniği bilinen bir durumuna dahil olmayan buluşun yeni olduğu kabul edilir. [3]
Son olarak “sanayiye uygulanabilir” olması gerekmektedir. [4] Sanayide uygulanabilirlik ise Sınai Mülkiyet Kanunu 83 madde 6. Fıkrasında
“Buluş, tarım dâhil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir nitelikteyse, sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir.”
şeklinde açıklanmıştır.
3. HAK SAHİPLİĞİ
Doğası gereği fikri ürünler ancak gerçek kişiler tarafından geliştirilebilir; el, kol ve beyin gibi organları bulunmayan tüzel kişiler fikri ürün geliştiremez. Gerçek hak sahipliği ilkesi gereği fikri ürünü geliştiren kişi o ürünün sahibidir. [5] Buluş sahibi, buluşçu, mucit olarak adlandırabilmemiz için hukuken bu kişinin “gerçek kişi” olması gerekmektedir. Gerçek kişi olarak bahsettiğimiz kişi burada “insan” dır.
Sınai Mülkiyet Kanunu 109/1 maddesi;
“Patent isteme hakkı, buluşu yapana veya onun haleflerine ait olup bu hakkın başkalarına devri mümkündür.”
şeklindedir. Patent isteme hakkı sadece insana aittir ve bu hakkı başkasına devretmek mümkündür. Fakat, yapay zekânın şu an için günümüz şartlarında patent isteme hakkı mümkün olmadığı gibi bu hakkı başkasına devretme yetkisi de bulunmamaktadır.
Ancak, patent isteme hakkının gerçek kişi istisnası olarak çalışan-işveren ilişkisinden bahsedebiliriz; bir buluş söz konusu ise buluş sahibi dediğimiz kişi tüzel kişide olabilir. [6] Yapay zekâ ile ilgili böyle bir durum henüz söz konusu değildir.
4. Örnek Dava: YAPAY ZEKÂ PATENT SAHİBİ OLABİLİR Mİ?
Yakın bir zamanda Stephan Thaler, DABUS adlı yapay zekânın “buluş sahibi” olarak adlandırılabilmesi için iki patent başvurusunda bulundu. Ancak bu başvuru reddedildi ve 6 Ağustos 2020 Tarihinde ise Thaler, ABD Patent ve Ticari Marka Ofisine dava açtı.
DABUS; Thaler tarafından oluşturulmuş bir yapay zekâ olup yeni buluşlar önerebilecek kapasiteye sahip bir yapay zekâ sistemidir. [7]
DABUS sisteminin oluşturduğu iki buluşun (yiyecek, içecek saklama kabı” FRACTAL CONTAİNER” ve ışık feneri” NEURAL FLAME”) patentlenebilmesi için ABD Temyiz Mahkemesine gidildi. Ancak ABD Temyiz Mahkemesi, ABD Patent yasasına göre bir yapay zekânın (DABUS) buluş sahibi olamayacağı hakkında karar verdi. Mahkeme “buluş sahibi” olunabilmesi için gerçek kişi olması gerektiğini dile getirdi ve patent teklifi reddedildi. [8]
Patent talebinde bulunan Thaler, Virginia Mahkemesinin verdiği bu karara karşı Federal mahkemeye itiraz etti. Bu itirazında ise; buluş sahibinin bir gerçek kişi olması gerektiğinin Patent Yasasında belirtilmediğini ve bu yasanın dili ve amacıyla çelişen bir karar olduğunu dile getirdi. [9]
Ancak, Mahkeme tarafından Patent yasasına göre patent sahibinin gerçek kişi (insan) olması gerektiği tekrardan dile getirildi. Yargıç, Yasanın kullandığı “individuals” (bireyler) kelimesinin “humanbeing” (insan) anlamına geldiğini dile getirerek bu itirazı oybirliği ile reddetti. [10]
Thaler’in avukatları; yapay zekânın “buluş sahibi” olabilmesi için izin verilmesi gerektiğine ve buluşları üretebilen yapay zekâların gelişimine teşvikte bulunulması gerektiğini dile getirirdi. Avukatlar, yenilikçi bir bakış açısıyla bakılması gerektiğini ve yapay zekâlar tarafından bulunan buluşların yanlış bir şekilde listelenmesinin önüne geçilmesi gerektiğini vurguladı. [11]
Birleşik Krallık’ta DABUS için yapılan patent başvurusunda ise 21 Eylül 2021 Tarihinde verilen Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi kararı yapay zekânın bir “buluş sahibi” olamayacağı yönünde oldu. 1977 tarihli Patent Kanunu 13/2 uyarınca “gerçek kişi” özelliğini taşımadığı için yapay zekânın başvurusu pozitif hukuk kuralları uyarınca reddedilmiştir. Yapay zekânın hem hak ehliyeti hem de hakkını temlik etmeye ehil olmadığını dile getirmiştir. [12]
5. SONUÇ
Hem Birleşik Krallık’ın verdiği karara hem de ABD Mahkemesinin verdiği karara baktığımızda, yapay zekâ bir “buluş sahibi” olarak adlandırılamaz. Bir buluş sahibi olarak adlandırılabilmesi için öncelikle patent etme hakkına sahip olması ve bu hakları devretmeye ehil olması gerekmektedir. Yapay zekâ, gerçek bir kişi olmadığı için patent etme hakkına sahip değildir ve bu hakka sahip olmadığı için bu hakkı devretmeye de ehil değildir. Henüz kanunlarda bir değişiklik olmadığı için günümüzde patent etme hakkı yapay zekânın değil insanların hakkı olup gerçek kişilerin elindedir.
Stj. Av. Seril İzay Reis
Kaynakça:
1. https://www.oracle.com/tr/artificial-intelligence/what-is-ai/
2. https://www.sas.com/tr_tr/insights/analytics/yapay-zekâ-nedir.html
3. IPC Madde .82/1-.83
4. IPC
Madde .83/1-3
5. CAHİT SULUK,
RAUF KARASU, TEMAL NAL, “FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU”, Seçkin, 5. Baskı Ankara 2021,
s.245
6. CAHİT SULUK,
RAUF KARASU, TEMAL NAL, “FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU”, Seçkin, 5. Baskı Ankara 2021,
s.245
9. https://www.reuters.com/legal/litigation/us-appeals-court-says-artificial-intelligence-cant-be-patent-inventor-2022-08-05/
10. Dava, Thaler v. Vidal, ABD
Federal Temyiz Mahkemesi, No. 21-2347.
11. Dava Thaler v.
Iancu ve diğerleri, Birleşik Devletler Virginia Doğu Bölgesi Bölge Mahkemesi,
No. 20-cv-00903.
12. Mine Güner Sunay, Selin Umay
Özmen, Yapay Zekâ ve Patent, 17 Kasım 2021 https://iprgezgini.org/tag/yapay-zekâ-ve-patent/#:~:text=Son%20olarak%20UKIPO%2C%20bir%20yapay,ba%C5%9Fvurusunda%20bulunma%20hakk%C4%B1n%C4%B1n%20olmad%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1%20vurgulam%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r.
